مقدمه: موزیم سیّار یکی از انواع موزیم به شمار می‌زود. این موزیم برای کسانی که موزیم ملّی را ندیده‌اند و علاقه‌مندند تا آن را ببینند، بسیار مهم می‌باشد. موزیم سیّار نیاز به پول ندارد، به هرنقطه کشور قابل انتقال است و هرکس می‌تواند خود یک موزیم سیّار داشته باشد. از این جهت آشنایی با آن یک امر ضروری می‌باشد. در این فصل به چند پرسش جواب داده می‌شود: موزیم سیّار چیست؟ اهداف و ضرورت ایجاد موزیم سیّار چه می‌باشد؟ با چه ابزاری می‌توان موزیم سیّار ساخت؟ موزیم سیّار چه زمانی در افغانستان به وجود آمد؟

موزیم سیّار^[1]چیست؟

آیا اصطلاح «موزیم سیّار» را شنیده‌اید؟ از زبان چه کسی شنیده‌اید؟ البته قبلاً در همین نوشته چندبار این اصطلاح تکرار گردیده است. خب! برای این‌که بیش‌تر با این اصطلاح آشنا شویم، لازم است ابتدا آن را تعریف کنیم.

موزیم دو نوع است:

الف. موزیم ثابت: موزیم ثابت، موزیمی است که قابل انتقال نیست. نمی‌توانیم آن را به جای دیگر انتقال دهیم. مثل موزیم ملّی افغانستان. درست است که آثار آن، قابل انتقال است امّا چون ارزش تاریخی دارد، کسی حق ندارد آن را از جایش به سایر نقاط انتقال دهند. ممکن است در اثر انتقال از بین برود یا شکسته شود.

ب. موزیم غیرثابت یا قابل انتقال: موزیمی است که می‌توان آن را از جایی به جای دیگر انتقال داد. به این نوع موزیم، «موزیم سیّار» می‌گویند. موزیم سیّار از عکس‌ها، کارت‌پستال‌ها و پوسترهای آثار موزیم اصلی تشکیل می‌شوند. در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها برای جذب مردم به دیدن موزیم ملّی، موزیم سیّار ساخته و آن را شهر به شهر و روستا به روستا می‌گردانند تا مردم با فرهنگ و تاریخ شان بیش‌تر آشنا شوند.

اهداف موزیم سیّار

شاید بپرسید که هدف از تشکیل موزیم سیّار چیست؟ وقتی موزیم اصلی وجود داشته باشد، چرا ما موزیم سیّار بسازیم؟ خب! ممکن است اهداف زیادی در ایجاد موزیم سیّار وجود داشته باشد؛ ولی ما در این‌جا به چند هدف عمده اشاره می‌کنیم:

معرفی میراث فرهنگی: هدف اصلی موزیم سیّار این است که میراث فرهنگی کشور را به مردمی که قدرت و توان دیدن موزیم اصلی را ندارند، معرفی نماید. هر موزیم سیّار یک راهنما وجود دارد. راهنما شخص کارشناس موزیم‌هاست. وظیفۀ راهنما این است که از طریق ویدیو/پروجکتور، عکس، پوستر و… آثار تاریخی و میراث فرهنگی را برای بازدیدکنندگان تشریح نماید. موزیم سیّار معمولاً در چهار راه‌ها، مکاتب، مساجد و جاهای مناسب دیگر توقف می‌کند و مردم را برای دیدن آثار دعوت می‌کند. راهنما تاریخ و فرهنگ کشور را به زبان ساده برای مردم بیان می‌کند.
آموزش هنر سنتی: یکی از اهداف دیگر موزیم سیّار این است که به مردم هنر سنتی کشور را آموزش می‌دهد. در موزیم سیّار نمونه‌هایی از هنر سنتی مانند جاکت بافی، خامک دوزی، دستکش بافی و… به نمایش گذاشته می‌شود. هنرمندان هنرسنتی نیز در آن‌جا حاضرند و به شکل عملی به بازدیدکنندگان یاد می‎‌دهند که چگونه آن را بسازند. هدف از این کار، یکی توسعه و شکوفایی این صنعت و هنر است و دیگری افزایش تولید و رشد اقتصادی مردم می‌باشد. هرچه چرخۀ تولید این آثار بیش‌شود، میزان رشد اقتصادی نیز بالا می‌رود.
جذب بازدیدکننده برای موزیم اصلی: موزیم سیّار خودش هدف نیست بلکه وسیله‌ای برای تبلیغ موزیم اصلی است. وقتی مردم با آثار موزیم از طریق موزیم سیّار آشنا شوند، علاقه می‌گیرند که موزیم اصلی را نیز ببینند.
حفظ هویّت فرهنگی: آبدات و آثار تاریخی نشانه‌های فرهنگی و زیست مشترک و تاریخی مردم ما به شمار می‌روند. از این جهت برای حفظ آن‌ها ضروری است تا مردم با نحوۀ محافظت از آن‌ها آَشنایی حاصل نمایند. موزیم سیّار این امکان را فراهم می‌سازد تا مردم را در جهت نحوۀ نگه‌داری و حفاظت از میراث فرهنگی راهنمایی نماید.

ضرورت ایجاد موزیم سیّار

به نظر شما چرا باید موزیم سیّار داشته باشیم؟ چرا ایجاد موزیم سیّار ضروری است؟ دلایل زیادی برای ایجاد موزیم سیّار وجود دارد؛ از جمله:

کثرت نفوس: جمعیت کابل بیش از چهارمیلیون نفر است. این چهارمیلیون نفر چطور می‌توانند به موزیم ملّی سر بزنند. طبیعی است که اکثر مردم از دیدن موزیم محروم می‌مانند و تمایل پیدا نمی‌کنند که به موزیم بروند. به این خاطر موزیم سیّار جور شده است تا همه مردم را با فرهنگ و تاریخ شان از این طریق آشنا بسازند.
عدم رسیدگی مناطق دوردست: افغانستان 34 ولایت دارد که بیشتر مردم شان هم در روستاها زندگی می‌کنند. ممکن است مردم شهری به دیدن موزیم بیایند؛ امّا مردم روستا چطور می‌توانند آثار تاریخی شان را ببیند. موزیم سیّار به این خاطر ضرور است که در روستاها هم رفته می‌تواند. مردم قریه‌ها هم می‌توانند آثار تاریخی کشور خود را از نزدیک مشاهده کنند.
آگاهی‌دهی: چنانچه گفتیم، موزیم سیّار یک وسیله برای تبلیغ موزیم ملّی نیز هست. بهترین راه برای تبیلغ موزیم ملّی، موزیم سیّار است. شاید کسی که در موزیم ملّی می‌رود، در فرصت کوتاه نتواند تمام آثار را دانه به دانه مطالعه کند ویا تاریخ آن‌ها را یاد بگیرد؛ امّا در موزیم سیّار، این فرصت فراهم است تا با تاریخ آثار تاریخی-فرهنگی کشور خود به صورت دقیق آشنا شود.
سرمایه اندک و نتیجه بسیار: موزیم سیّار سرمایه زیاد نیاز ندارد. به همین خاطر بعضی افراد به صورت شخصی دست به ایجاد موزیم سیّار می‌زنند. تنها هزینه موزیم سیّار، موتر، راهنما، هزینه سفر به شهرها و روستاها، وسایل دیداری و شنیداری، پوستر، عکس، کارت‌پستال و … است.
سود اقتصادی: دیدن از موزیم سیّار اگرچه رایگان است امّا موزیم سیّار تنها برای نمایش آثار تصویری ترتیب نشده است؛ بلکه خود یک فروش‌گاه سیّار نیز هست. در این فروش‌گاه آثار هنر سنتی، عکس، البوم موسیقی محلی، فیلم مربوط به موزیم ملّی، و… نیز به فروش می‌رسند.

عواید داخلی حاصل از بازدید موزیم اصلی در سال 1395 خورشیدی، بابت فروش تکت ورودی 199900افغانی، بابت حق‌الصدور اشیای غیرانتیک 297582 افغانی، عواید خارجی موزیم ملّی بابت نمایشگاه بین‌المللی گنجینه‌های افغانستان در کشورهای جاپان و کوریایی جنوبی 5000000 دالر امریکایی معادل 33500000 افغانی بوده است. حالا به نظر شما در موزیم سیّار چه میزان سود به خزانه افغانستان خواهد آمد؟ (ریاست موزیم ملّی، 1395)

فرق موزیم سیّار با موزیم ملّی

شاید تا اینجا فرق موزیم سیّار با موزیم اصلی برای شما روشن شده باشد. اگر ممکن است، کتابچه و قلم بردارید، چیزهایی را که تاکنون در ارتباط با تفاوت این دو نوع موزیم خوانده‌اید، بنویسید. با این هم، چند فرق را برای شما تذکّر می‌دهم:

موزیم سیّار قابل انتقال است؛ می‌توانیم آن را از جایی به جایی، از شهری به شهری و از قریه‌ای به قریۀ دیگر انتقال دهیم و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهیم. نخستین‌بار موزیم سیّار، آثار تاریخی افغانستان را برای دانش‌آموزان مکاتب کابل، قندهار، بلخ، بامیان وننگرهار معرفی نمود.
موزیم سیّار قابل لمس است. شما می‌توانید به راحتی اشیای موزیم سیّار را لمس کنید و با دست‌های خود آن را تاوبالا نمایید. امّا در موزیم ملّی شما حق ندارید که اشیای عتیقه را با دست‌های خود لمس کنید؛ چرا که ممکن است در اثر دست زدن‌ها شکسته شوند و یا حالت اصلی خود را از دست بدهند. به این خاطر هرکدام از آن‌ها در میان صندوق‌چه‌های شیشه‌یی به نمایش گذاشته شده‌اند. شما می‌توانید از پشت شیشه‌ها آن‌ها را ببینید. در موزیم سیّار، شما نمونه‌هایی از کوزۀ تیکری، چاقوی سنگی، مجسّمه‌، و دیگر اشیا را به راحتی لمس کرده‌ و دیده می‌توانید.
موزیم سیّار قابل خرید و فروش است. در موزیم سیّار عکس‌ها و پوسترهایی از اشیای عتیقه نیز وجود دارد. شما اگر خواستید، در خانۀ خود ببرید، می‌توانید از آن‌جا در قبال پرداخت پول اشیای موردنظر خود را بخرید. امّا در موزیم ملّی چنین امکانی وجود ندارد. قانون حفظ آثار باستانی به شما اجازه نمی‌دهد که آن‌ها را خریداری نمایید و با خود به خانه ببرید؛ چرا که مالک اصلی آن تمام مردم افغانستان‌اند. شما حق ندارید که ملک عام را خریداری نمایید. از جانب دیگر اگر هرکس بخواهد از موزیم چیزی را بخرد و به خانۀ خود ببرد، دیگر چیزی در موزیم باقی نمی‌ماند و به کلی موزیم از آثار تاریخی خالی می‌شود. هدف از نگه‌داری آثار در موزیم این است که همه بتوانند در آن‌جا بیایند و با تاریخ و فرهنگ گذشتۀ کشور خود آشنا شوند.

ابزارهای موزیم سیّار

موزیم سیّار از چه چیزهایی تشکیل می‌شود؟ موزیم سیّار به هزینۀ زیاد نیاز ندارد. یک موتر ملّی بس، یک نفر راهنما، وسایل سمعی و بصری از قبیل پروجکتور، کمپیوتر، تعدادی از وسایل نمایشی مانند پوستر، عکس و فیلم کافی است. با همین ابزارها شما می‌توانید یک موزیم سیّار بسازید، از این شهر به آن شهر و از این روستا به آن روستا سفر کنید.

خدمات موزیم سیّار

موزیم سیّار چه می‌کند؟ تا حال شاید فهمیده باشید، که مقصود از موزیم سیّار چیست و چه خدماتی را ارائه می‌کند؟ به صورت فهرست‌وار به برخی از خدمات موزیم سیّار اشاره می‌کنم:

ارائه اشیای موزیم؛
ارائه اطلاعات مربوط به موزیم به صورت تصویر و اسلاید و تشریح آن‌ها توسط راهنما؛
ارائه اطلاعات دربارۀ باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، هنرهای سنتی، مرمّت و حفظ بناهای تاریخی با استفاده از نمایش فیلم و ویدیو؛
ارائه توضیحات و جواب به پرسش‌های بازیدکنندگان از سوی راهنما؛
ارائه بروشور برای بازدیدکنندگان؛
فروش کارت‌پستال‌ها از نشانه‌های میراث فرهنگی؛
فروش مجموعه اسلایدها همراه با توضیح؛
فروش کست‌های ویدیویی از موزیم ملّی که نحوۀ مرمّت بناهای تاریخی، نحوۀ بررسی و نحوۀ کاووش و شناسایی آبدات تاریخی را نشان می‌دهند؛
فروش نمونه‌های ساخته شده از آثار موجود در موزیم ملّی؛
فروش اشیای هنرهای سنتی که توسط هنرمندان سنتی موزیم ملّی ساخته شده‌اند؛
فروش کتاب راهنمای موزیم، مجله موزیم، اطلس پراکندگی بناهای تاریخی کشور، اطلس مردم‌شناسی، اطلس پراکندگی موزیم‌های کشور، بروشورها، نقشه، کارت‌پستال‌ها، آهنگ‌های محلی، ترانه‌های محلی، عکس، اسلاید، فیلم، کست‌های مربوط به قصّه‌ها و لالایی‌ها، ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها و …
تهیه فیلم، عکس، اسلاید، کست، یاداشت‌های بازدیدکنندگان توسط مسؤولین برنامه موزیم سیّار به منظور برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های بعدی.