محبوب‌الله توران
اشاره: محبوب‌الله توران یکی از چهره‌های مطرح ادبیات، شعر و داستان اوزبیکی است. او آثار فاخر فراوانی را در شعر و داستان خلق است. ترجمه از زبان‌های ترکی، هندی، اردو، آذربایجانی، اویغوری و انگلیسی به زبان اوزبیکی از دیگر فعالیت‌های ادبی و فرهنگی اوست. در سلسله معرفی چهره‌های مطرح ادبی، لازم دیدیم که با این چهره فعال ادبی نیز آشنا شویم.
**
محبوب الله توران فرزند نظرمحمد به تاریخ ۱۱ حوت سال ۱۳۷۲ در شهر میمنه ولایت فاریاب دیده به جهان گشود. او پس از به پایان رسانیدن دروس مکتب، در سال ۱۳۹۳ شامل دانشکده انجنیری سیول دانشگاه فاریاب شد و بعد از تکمیل سه سمستر دروس انجنیری از طریق بورسیه تحصیلی روانۀ کشور هند گردید. در شهر احمدآباد کشور هند و در دانشگاه گجرات به رشته اداره و تجارت به تحصیل ادامه داد.
توران بعد از بازگشت به وطن مصروف کار در مؤسسات خصوصی گردید و از سال ۱۳۹۹ بدین سو به عنوان گزارشگر و مترجم زبان اوزبیکی در معاونیت دوم ریاست جمهوری و پس از آن در معاونیت اداری ریاست‌الوزرا ایفای وظیفه می‌نماید.
وی سال‌هاست که به زبان اوزبیکی داستان می‌نویسد و شعر می‌سراید. همچنین شعر، مقاله و داستان‌های زیادی را از زبان‌های ترکی، هندی، اردو، آذربایجانی، اویغوری و انگلیسی به زبان اوزبیکی برگردان می‌نماید. او یک دفتر شعرو یک مجموعه داستان کوتاه نیز آماده به چاپ دارد.
نمونه‌های اشعار توران:
1
آدم تېمیر بۉلگنده اېدی …
مېنی محبت‌نینگ سرسانی دېرلر،
اَچـّیق قسمت ایچره کېچماقده آنیم.
سۉزیم، بیتیکلریم تیلگه کیرگنده،
لبلرینگدن اَرییدی کولگی جانیم.
تـَنیمنی چولغه‌یدی ناتنیش سېزگی،
ققشه‌تیب ایچیمنی اۉتر ایزغیرین.
یوزیمگه تېرمولیب، قۉشیق تۉقییدی،
کۉزلریم یاشیدن سوو ایچگن زمین.
وقت دېگنی اېرته-تانگده اۉیغانیب،
قرشینگده تیز چۉکیب، شۉخ-شۉخ جیلمه‌یدی.
شیره‌لب یاپیشگن غنچه لبلرینگ،
بختیم اوچون نېگه، اَیت، آچیلمه‌یدی؟
***
آه یوره‌گیم!
آسماننی توته‌تیب آهینگ-
قاره‌بغرین ییرتدی، سیقتـتدی اونی.
ینه قنچه‌دیر کۉرگولیکلرینگ؟
سېوگینگ قوچاغیده،
قۉشیغینگ کویلب-
بیر لحظه هم تینیم آله‌بیلمه‌دینگ.
آه یوره‌گیم!
قنده‌ی چیده‌یسن؟
جانینگنی تیشلب سېن قـَیگه باره‌سن؟
کۉرگولیکلرینگ‌نینگ یۉق‌می اَداغی!؟
باردی
آدم تېمیر بۉلگنده اېدی،
غم‌نینگ یوکی ایله،
قرسه سینردی-
تېمیرلرنینگ بېلی بوکولیب.
سېنینگ بۉلسه،
همان برداشینگ بلند.
1398.05.06/28.07.2019 – میمنه
2
سېوگیم یاپگیچیگه اۉره‌ب آله‌من
کوندوزلری بوتون، کېچه‌لری هم،
سېنی دېیمن یالغیز، سېنی اېسله‌یمن.
کۉنگیمنی تاپشیریب، چین سېوگیمنی هم،
فقط سېنی اې قیز، سېنی اېسله‌یمن.
خیالیمده سېن‌سن، فقط سېن اۉزینگ،
گویا که توریب‌سن مېنینگ یانیمده.
چۉغ کبی کفتینگنی بغریمگه باسگین،
قـَیته کورتکله‌سین امید قانیمده.
کولگیگه باتگنده دوداغینگ جانیم،
حیات چشمه‌سیدن اۉپیچ آله‌یین.
بال تامر تیلینگ-له سۉز قاتگنینگده،
بیر زوم بۉلسین میلی یشب قاله‌یین.
بیر سۉز ایله، سېنی سېوه‌من دېسنگ،
کېنگ عالمده اۉزیم سیغمه‌ی قاله‌من.
باشیمگه کۉتریب، اۉپیب، سېنی مېن،
سېوگیم یاپگیچیگه اۉره‌ب آله‌من.
آق چېچگیم، آپپاق چیرایلی‌گینه‌م،
هر دایم کوته‌من، هر دایم سېنی.
بو خیاللر بیر کون واقع بۉلگوسی،
مېن قوچرمن سېنی، سېن اېسه مېنی.
1397.10.23/13.01.2019 – میمنه
3
طلّا بـَلیق کۉرگن‌میدینگ
قاره کۉز، بادام قباغینگدیر گۉزل،
قاشلرینگ، همده یاناغینگدیر گۉزل.
آلگوچی جانیمنی کیپریک اۉقلرینگ،
قیپ-قیزیل ایکـّی دوداغینگدیر گۉزل.
آق یوزینگ حسرتیدن کون یانه‌دیر،
آسیلیب تورگن مونچاغینگدیر گۉزل.
بالی بار هر بیرته سۉزینگده سېنینگ،
سېوگی بابیده سباغینگدیر گۉزل.
بار رقیبلر کۉزلرین کۉر اَیله‌گن،
مېن تامان باسگن آیاغینگدیر گۉزل.
اۉره‌دینگ کۉنگلیمنی زلفینگ تاریگه،
کۉرکه بای! ایلگیچ-تراغینگدیر گۉزل.
آی جمالینگ‌نینگ زکاتین بېر صنم،
جان بغیشلاوچی سقاغینگدیر گۉزل.
بیلمه‌دیم «طلّا بَـلیق» کۉرگن‌میدینگ؟!
بیرمه-بیر باشدن آیاغینگدیر گۉزل.
1395.08.25/15.11.2016 – احمد آباد، هند
4
سېوگی قۉشیغی
گلبرگ دوداقلرینگنی مست-مست کولگیگه تۉلدیر،
توشیمگه کیرگنینگده-یاق،
یانینگده تیز چۉکیب،
اۉشه اۉیناقی کۉزلرینگ‌نینگ دریا-دریا شَرابیدن،
کۉزلریم پیاله‌سین لیمـّا-لیم تۉلدیره‌ی.
و
سۉنگ،
باشیمگه کۉتریب اونی بیر سیپقره‌ی.
قۉللرینگنی اېسه،
تینیمسیز تېپه‌یاتگن-
یوره‌گیمگه باسیب،
همده،
بیر زوم بۉلسین تین آله‌ی.
آق برماقلرینگ ایزیدن-ده، آزار تاپه‌دیگن،
یوپقه‌گینه یوزینگلرینگه، یوزلریم باسه‌ی.
…
قنی اېدی، ینه بیر مرته‌گینه توشیمگه کیرسنگ!
1395.11.26/14.02.2017 – احمد آباد، هند
5
مېن سېوگن‌نینگ اسمی اېمسدیر لاله
قارانغی تونیم‌نینگ تۉلین آیی سېن،
اې یوزلری آپـّاق سېوگیلی یاریم.
گۉزل دلبرلرنینگ کۉرکه‌بایی سېن،
کۉنگلیم قووانچی‌سن بختیمگه باریم.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
آچیلگن چېچگیم، گۉزلیم لاله.
دستلب کۉرگنیمیز یادینگده بارمی؟
یوره‌گیم تېپیشدن هیچ هم قۉیمه‌یدی.
سېنی کۉرماقدن هیچ تۉیماغی بارمی؟!
سېنی کۉرگن کۉزنینگ اۉزی تۉیمه‌یدی.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
سَیلب تنله‌گنیم، گۉزلیم لاله.
هر زمان یورردیم کېلیشینگ کوتیب،
یانیمده بۉلردی مدام آق قاغاز.
اسمینگ تیلگه آلیب سېنگه شعر بیتیب،
خیالیمده اېدینگ مېن بیلن دمساز.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
آیگه اۉخشه‌گنیم، گۉزلیم لاله.
بیرگه یشه‌یپمیز خیالیمیزده،
گاهی ییغلب گاهی کولگیگه تۉلیب.
آدملر ارمانده بو حالیمیزگه
حالی شاد یشه‌یمیز دورانلر سوریب.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
قووانچیم، ایشانچیم، گۉزلیم لاله.
وقتی کېلیب بیر کون تۉیلر قیله‌میز،
دف چالیب اۉینه‌یدی هر کیم هر یانده.
اېرککلر بیر یانده، عیالـلر-قیزلر-
بیر یانده، پیشه‌دی پلاو قازانده.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
اۉمنچیم، بختیم، گۉزلیم لاله.
باشیمنی سیلرسن آلیب قۉینینگگه،
مېن سېنینگ کۉزینگه تۉییب باقه‌من.
اَته‌گن قۉشیغینگ کۉیله‌گنینگده،
یوزینگگه تېرمولیب اېریب آقه‌من.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
کۉنگلیم راحتی‌سن، گۉزلیم لاله.
ناز اویقیدن توریب، سحر-اېرته‌لب،
اۉتیرسنگ آی بۉلیب باش تامانیمده.
باش-باشیمنی قاشیب، اۉپیب، اېرکه‌لب،
جیلمه‌ییب کولسنگ-ده اۉتیب یانیمده.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
یوره‌گیم پرچه‌سی، گۉزلیم لاله.
بیر عمر شونده‌یین حیات کېچیریب،
کۉنگلیمیز سېوگیدن لیمـّا-لیم تۉلسین.
دنیا آدملری حیرتگه چۉمیب،
لبلر اېسه شادلیک-کولگیگه تۉلسین.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
یوره‌گیم پیوندی، گۉزلیم لاله.
خیاللر بیر کونی واقع بۉلگوسی،
اېریشرمیز بیز هم ارمانیمیزگه.
هر گپ‌نینگ بۉلمه‌یدی اۉیین-کولگیسی،
ساغ-سلامت بۉلسین تن و جانیمیزگه.
سېوه‌من سېنی مېن عسلیم لاله،
تونلرده یولدوزیم، گۉزلیم لاله.
1396.08.02/24.10.2017 – احمد آباد، هند
6
نوایي بابامیزنینگ شاه غزللریدن بیریگه تخمیس:
فرقتینگ‌دین سرو بۉی! دردیم نهانه اَیله‌رم،
سېن بیله فکرِ حیاتِ جاویدانه اَیله‌رم،
هجرینگ اۉتی داغینی بو جسم و جانه اَیله‌رم،
«یاغلیغینگ اېلگیمده، اشکیمنی روانه اَیله‌رم،
کۉزگه سورتوب، اشک اَریتماغنی بهانه اَیله‌رم.»
نې عجایب یاغلیغینگ کیم بۉلدی جان درمانلیغی،
گللری‌نینگ قرمزی رنگی بو کۉنگلیم قانلیغی،
اونگه باتگن ایگنه‌دین یېتگن دلیم سۉزانلیغی،
«اول کۉزومغه چون یېتیب تسکین تاپیب گریانلیغی،
کۉزدین آلغچ، یانه اشکیمنی روانه اَیله‌رم.»
قیلمیشینگ اېسگه آلیب، هر لحظه اۉیله‌یمن سنی،
یېتمه‌دی‌می تانگگه‌چه چېککن دلیم‌نینگ شیونی؟
اې ستمگر چرخ یېتکوزدینگ بو حالیمگه منی!
«یانه یېتکچ کۉزگه، اشکیم تورسه آلورمېن اَنی،
یانه بارسه، چاره‌سین بو نوع یانه اَیله‌رم.»
باقمه‌دینگ کۉز اوچی بیرله کویگن عاشق ساریغه،
کېلمه‌دی رحمینگ ینه بو عشق‌نینگ بېماریغه،
یاغلیغینگ اېلگیمده کۉنگلیم تۉیدوره‌ی دیداریغه،
«کۉزده کیرپیکلرنی تیللر اَیله‌بان هر تاریغه،
ضعفِ حالیم کۉز تیلی بیرله فسانه اَیله‌رم.»
یېتدی جان آغزیمغه بیردن عشق سَوداسی اوروب،
آه و زاریم کۉککه یوزلندی الم سېلی سوروب،
قالدی یاغلیغ-له ایشیم، کۉز یاشلریم آقوزدوروب،
«بلکه هر تاریغه جانیم رشته‌سین چیرمشتوروب،
جانیمه کسبِ حیاتِ جاویدانه اَیله‌رم.»
مست اَیله‌ی اۉزیمی آقشامغه‌چه، اې پیرِ دَیر،
یۉق غلط دېدیم غلط، اَیله‌ی نېچه، اې پیرِ دَیر،
شاد و سرمستلیق ایشی‌دور اۉزگه‌چه، اې پیرِ دَیر،
«بیر قدح بېرسنگ که، توتسه مُغبچه، اې پیرِ دَیر،
نقدِ دین سرمایه‌ی جام ِ مغانه اَیله‌رم.»
توشدی سوداسی باشیمغه انده کیم صبحِ الست،
بۉلدی دنیا عیشی و عشرتلری آللیمده پست،
یار شوقی و خیالی بېردی محبوبیگه دست،
«اې نوایي، تاکه بۉلمیش‌مېن فنا دَیریده مست،
عقل و دین تشویشیدین فارغ، ترانه اَیله‌رم.»
1399.11.15/03.02.2021 – کابل
7
قداق قۉللرینگیزدن بیر اۉپه‌ی آنم
آنه جان،
باسینگ بغرینگیزگه-
باشیمنی سیلب،
کۉزلرینگیزدن یاش قلقیمسدن-آق،
اۉزیم‌نینگ اېرکه‌تای پالوانیم-
کېلدینگمی، دېیه.
بغرینگیزگه باسینگ آنه جان،
یوزلریمگه یاغدو ساچسین کۉزینگیز،
قـَداق قۉللر-و،
قـَیناق برماقلرینگیز مېن اوچون حیات نفـَسی.
عزیز آنه جان،
سیزنی کۉپ ساغیندیم،
قۉلینگیزنی بېرینگ،
اۉپیب تاپینه‌ی،
سیزدن ییراقده‌من،
یامان قیینه‌یدی مېنی-
سیزسیز لحظه‌لر.
***
دیدار
منه،
شکر
اېندی یانینگیزده‌من،
سیره غمیم یۉق.
اېشیته‌ی بیر آغیز دُر الـّه‌نگیزنی،
باله‌لیگیمنی بیر اېسلب،
بیر زوم بۉلسه هم تین آله‌ی،
قداق قۉللرینگیز جانیمگه دوا.
کۉزینگیزده‌گی ساکنلیکنی
باشیم اوزره ساچینگ
آنه جان.
1396.04.13/04.07.2017 – احمد آباد، هند
8
مېن اۉزبېک‌من
مېن اۉزبېک‌من، مېنینگ آنم-ده اۉزبېک،
آغه‌ینیلر، همده آپه جانلریم،
قرینداش-اوروغلر، اوزاق-یقینلر،
بابالریم اۉزبېک، آتم-ده اۉزبېک.
بیز تېمور بابانینگ ذُریّاتی‌میز،
بیز دنیاده بویوک شهرت قازاندیک.
آلتایدن سَیبیر و هندوستانگچه،
ینگرردی هر یاندن اۉزبېک آتیمیز.
بایقرا دَورینی تاریخ اونوتمس،
نوایي اۉشنده پارلب یولدوزدېک،
سېوگی‌سین فاش اَیلب یازدی شعر ایله؛
سۉز بابیده کیشی اۉرنینی توتمس.
بابر قوردی هندده بویوک بیر دولت،
عدالتنی اونینگ اساسی اَیلب،
سلاله‌سی دایم کۉکسینی کېریب،
بویوکلیکنی سقلب آرتدیردی صولت.
ایکـّی یوز ییل بۉلدی یاولر خوار اېتدی،
اَییردیلر بیزنی اۉزلیگیمیزدن؛
سمرقند-بخارالیک قرینداشلرگه،
دل سۉزین آچیشگه بیزنی زار اېتدی.
داویوره‌کلر، همده باتیر اۉغلانلر،
دشمنلرگه قرشی سالر قۉزغالان؛
توماریس آنه‌دېک شېر یوره‌ک قیزلر،
کوره‌شر یوزمه-یوز باسیب میدانلر.
اۉزبېک آنه یورتی، یشه تورکستان،
بیراغینگ دایما هیلپیره‌ب تورسین؛
یامان ساغینگن‌نینگ جایی قاره یېر،
سېن کعبه‌میزسېن و بیز تـنتی دهقان.
1396.05.30/21.08.2017 – احمد آباد، هند
اۉنگلنیش آلدیدن
بغرینگده‌دیر آمو، قـدّینگ هندوکش،
بابالردن نشان، اې جان وطنیم.
هر ذرّه توپراغینگ تۉتیا کۉزگه،
جنّت مثالی‌سن باغ و چمنیم.
بوگون کېلیب یاولر تالان اېتدیلر،
عظمتینگ، غرورینگ، شانینگنی سېنینگ.
صادق اۉغلانلرینگ حالی هم تیریک،
دشمن ضربه‌سیدن سینمه‌سین بېلینگ.
تاغ‌ده‌ی قد کۉترگن تـنتی ییگیتلر،
سېنینگ خذمتینگده کۉکره‌گین کېریب.
قوقترگوم سېنی دېب، شـَیلنگن بـَری،
یاودن کېلگن اۉققه کۉکسینی بېریب.
دله‌ده‌گی دهقان بوغدای اۉرگنده،
اۉراق بیلن یاونینگ کۉکسینی سۉتر.
چۉلدن آشگن چۉپان، بولاق بۉییده،
قۉی-قۉزیلرینی سېویب اۉتلـَتر.
اۉکسینمه آنه یورت، ینه باشقه‌دن،
قد کۉترگه‌ی سېنینگ شانلی بیراغینگ.
قۉشیقلر کویله‌بان جان بغیشله‌گه‌ی،
توپراغینگدن اۉسگن هر بیر یپراغینگ.
شیرین‌تای-شیرین‌تای ججـّی باله‌لر،
قۉل اوشله‌شیب، قووناق یار-یار اَیتیشر.
اېرکین یشب بیر کون، قووانچگه تۉلیب،
تینچ-تاتوو حیاتنی سېویب کویله‌شر.
1396.03.02/23.05.2017 – احمد آباد، هند
10
تشنه اېدینگ‌می قانیمگه؟
یاریم عشقینگده زار اۉلدیم،
مېن یۉلینگده افگار اۉلدیم،
یانیمدن کېتدینگ خوار اۉلدیم،
چاره اَیلب کېل یانیمگه.
خنجر آلیب یانیمده تور،
دشمنلرنینگ بغریگه اور،
یالغیز ایستک‌کینه‌م شول‌دور،
رحم اېتسنگ خسته جانیمگه.
سرسان و زار و ابترمن،
غم کلبه‌سی مېنگه مأمن،
جَور اَیلب قانیم تۉکرسن،
تشنه اېدینگ‌می قانیمگه؟
گاهي ییغلب گاهي کولدیم،
آچیلگن گللردېک سۉلدیم،
کویینگده مېن سایل بۉلدیم،
یېته‌‌آلمه‌ی ارمانیمگه.
۸- میزان، ۱۴۰۱ ه.ش – کابل
11
استکان تاشدی[1]
آنه‌م‌نینگ بیر کۉزی
قیرق یاشیده یامغیرگه تۉلدی،
بیر کۉزی اېسه یۉلینگده قالدی،
اونینگ یوره‌گی ایکّی پارچه‌دیر،
بیری کېتیشینگ-و،
بیری کېلیشینگ‌نینگ نشانه‌سی‌دیر.
اۉتّیز ییل‌دیر که اچّیق حقیقتگه تن بېره‌آلمه‌دی!
اوزوم ییگنیده،
نماز قیلگنیده،
سېنینگ نامینگ ایله سرخوش بۉلور او،
سولوو کېلینچککه مېنگزه‌یدی آنه‌م.
مېنگه چای قویگنیده
استکان تاشدی،
انگله‌دیم که سېنگه قویورمیش اېدی.
1399.10.25/14.01.2021 – کابل
12
کېل مرد اۉغلان یۉل باشله[2]
کیم غلبه قازانر؟
کیم که حق یۉلنی تنلر،
کیم که قلبیده جسارت قـَینر؛
بو دانالر سۉزی‌دیر.
کېل ییگیت، یۉل باشلب کېل،
قنچه اوزون بۉلسه هم؛
غیرت اېت، چرچـَمه هیچ،
بو یۉل کوتماقده سېنی
اینتیقتیریب قۉیمه‌گین،
کېل اې مرد اۉغلان، یۉل باشله.
بو یېر سلطانی سېن‌سن،
بو سۉزیمنی چین انگله؛
کوره‌ش معمـّالر-له،
قدّینگ تیک توت اې ییگیت!
نیمه‌لردن قۉرقه‌سن؟
بو یېر بلکه بیزنینگ‌دیر،
بو آسمان هم بیزدن؛
کېل مرد اۉغلان، یۉل باشله!
تینگله مېنی، اې ییگیت!
سۉزیم یخشیلب تینگله،
دلینگده نې مراد بار بۉلسه
او مېنینگ مرادیم هم‌دیر،
نې امیدینگ بار بۉلسه
او مېنینگ آرزوم هم‌دیر،
کېل، یوره‌یلیک چقنب، کولیب،
قاره تونلر نورگه تۉلسین؛
سۉندیرمه‌سین قاره‌لیک، قاره بولوت
امیدیمیز یالقینین.
نیمه‌دن قۉرقه‌یپسن؟
بو یېر بلکه بیزنینگ‌دیر،
بو آسمان هم بیزدن؛
کېل مرد اۉغلان، یۉل باشله.
مېنی تینگله، اې ییگیت!
مېنی تینگله، اې اۉرتاق!
قۉشیق تۉقییه‌جک شمال،
همه یاق شادلیککه تۉلر،
حسرت اۉتیده یانگن چېچکلر،
آچیلیب چیرای آچه‌جک.
بختلی کونلر و
قیغوسیز کونلر بۉله‌جک،
کېل که اۉز قۉللریمیز ایله بېزه‌یلیک
کېله‌جک یخشی کونلریمیز دفترین.
اَیت، نې اوچون بونده‌ی
یالغیز یشه‌ماقده‌سن؟!
نیمه‌دن قۉرقه‌یپسن؟
بو یېر بلکه بیزنینگ‌دیر،
بو آسمان هم بیزدن؛
کېل مرد اۉغلان، یۉل باشله.
کیم غلبه قازانر؟
کیم که حق یۉلنی تنلر،
کیم که قلبیده جسارت قـَینر؛
بو دانالر سۉزی‌دیر.
نیمه‌دن قۉرقه‌یپسن؟
بو یېر بلکه بیزنینگ‌دیر،
بو آسمان هم بیزدن؛
کېل اې مرد اۉغلان، یۉل باشله.
1400.07.17 – میمنه
[1]. ترجمه شعری از شاعر ایرانی ناصر داوران از زبان آذربایجانی.
[2] . ترجمه شعری از شاعر معروف کشور هندوستان جاوید اختر از زبان هندی.
