رسم‌الخط فارسی دری (6)

قاعدۀ نشانۀ اضافه(-ِ، ی، ء)

1. آوردن کسرة اضافه ضرور نیست مگر زمانی که اشتباه شود. مانند اشتباه شدن «اسبِ سواری» با «اسب‌سواری».
2. کلمات مختوم به مصوّت‏های بلند «آ» و «او» در صورت اضافه، یک «ی» به آخر کلمۀ مضاف می‌‏آید:

بنویسیم                                      ننویسیم

صدای احمد                                صدا احمد

دانای بزرگ                                 دانایی بزرگ

رادیوی شما                                 رادیویی شما

3. کلمات مختوم به‏ «ه»[1]بیان حرکت در صورت اضافه‌، «ء» بالای «ه/ ـه) نوشته می‏‌شود[2]:

بنویسیم                          ننویسیم

لانۀ زنبور                        لانه‌ی زنبور

پروانۀ قشنگ                    پروانه‌ی قشنگ

ستارۀ دنباله‌دار                   ستاره‌ی دنباله‌دار

4. کلمات عربی مختوم به «الف مقصوره»، در صورت اضافه[3]، به «الف ممدوده» نوشته می‌شوند:[4]

بنویسیم                          ننویسیم

عیسای میسح                    عیسی مسیح

موسای کلیم                     موسی کلیم

شورای ملی                      شوری ملی

تقوای الهی                       تقوی الهی

قاعدة تنوین

1. استفاده از تنوین (نصب، رفع، جرّ/ -ً، -ٌ، -ٍ) در زبان فارسی دری جایز نیست.

بنویسیم                          ننویسیم

از روی ناچاری                 ناچاراً

شفاهی                            زباناً

تقاضامندم                        خواهشاً

در ثانی                           دوّماً

از طریق تلفن                    تلیفوناً

از طریق تلگراف                تلگرافاً

‌گاهی                              گاهاً

بنابراین وقتی کلمات عربی را به کار می‌بریم باید تنوین آن را نیز بنویسیم:

بنویسیم                          ننویسیم

قطعاً                               قطعن[5]

ظاهراً                             ظاهرن

واقعاً                              واقعن

2. کلمات مختوم به همزه، در صورتی که تنوین نصب (-ً ) بگیرند، همزه روی کرسی «یـ» نوشته می‏‌شود و تنوین روی «الف» قرار می‌گیرد:[6]

بنویسیم                          ننویسیم

ابتدائاً                             ابتداءاً/ ابتداءً

استثنائاً                             استثناءاً/ استثناءً

جزئاً                             جزءاً/ جزءً

3. در همه‌جا تنوین نصب به شکل «اً/ ـاً» نوشته می‌شود. مانند:

واقعاً، عمداً، ابداً، جزئاً، موقتاً، عجالتاً، مقدمتاً، طبیعتاً

4. در صورتی که تنوین روی تای دسته‌دار (ة/ ـة) قرار گیرد، «ة» به «ت» تبدیل می‌شود و تنوین نصب بالای «الف» نوشته می‌شود.

بنویسیم                   ننویسیم

نتیجتاً                      نتیجةً

موقتاً                       موقةً

نسبتاً                       نسبةً

مقدمتاً                     مقدمةً

حقیقتاً                     حقیقةً

5. تنوین رفع و جرّ در ترکیبات مأخوذ از عربی به صورت «-ٌ، -ٍ) نوشته می‌شود. مانند: مشارٌالیه، بایّ‌ِحالٍ، بعبارةٍ اخری، متفقٌ‌علیه، مضافٌ‌الیه.

قاعدۀ تشدید

استفاده از تشدید ( -ّ) در همه‌جا، ضرورت ندارد؛ مگر این که باعث اشتباه شود. مانند: معین/ معیّن؛ علی/ علّی؛ بنا/ بنّا؛ کره/ کُرّه[7].

پی‌نوشت‌ها:

[1] . فرهنگستان، روش املای زبان دری، غلام‌حسین‌زاده، طریقه‌دار، حسینی ژرفا، حری، یای نیمه (ء) بالای «ه» می‌نویسند؛ امّا بعضی از نویسندگان طی سال‌های پسین، به جای «یا»ی نیمه، از «یا»ی کامل «ی» استفاده می‌کنند. مثل خانه‌ی من.

[2] . کتاب «روش املای زبان دری» پذیرفته‌شدۀ اتحادیه نویسندگان سال 1363 و کتاب «دستور خط فارسی» پذیرفته‌شدۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و کتاب «آیین نگارش علمی» اثر عباس حری، طریقه‌دار، از همین روش استفاده می‌کنند و یای نیمه (ء) را به کار می‌برند. (طریقه‌دار، 1392: 29)

[3] . در حالت بیان نسبت، «الف مقصوره» به «و» تبدیل می‌شود. مثل: عیسوی، موسوی، مصطفوی. (حری، 1391: 119)

[4] . فاریابی، 1363: 32 و اشراقی، 1387: 57.

[5] . در سال‌های آخر، بعضی از نویسندگان به جای تنوین از «ن» استفاده می‌کنند. چون تنوین، نون تلفّظ می‌شود. امّا بهتر است مطابق اصل، تنوین بنویسیم.

[6] . طریقه‌دار نیز آن بالای کرسی «یـ» می‌نویسد. (طریقه‌دار، 1392: 35)؛ امّا «روش املای زبان دری»، تنوین نصب را بالای همزه می‌نویسد. مانند: استثناءً، جزءً …

[7] . طریقه‌دار، 1392: 35؛ شریعتی سحر، 1392: 86.