مرتضی شیوا
کمرک نام منطقه‌ای است که در ناحیۀ مرزی دو ولسوالی جاغوری و مالستان قرار دارد. شمال و غرب آن جاغوری، شرق و جنوب آن مالستان قرار دارد.
قرار ذیل:
۱. ازنظرجغرافیایی: منطقه کمرک از مقصد بازار سنگماشه، درانتهای منطقه سیداحمد، از مقصد بازارغجور، درانتهای منطقه شغله و از مقصد بازار شینده، در انتهای منطقۀ راباد مالستان قرار دارد. به بیان دیگر کمرک از سمت شمال، متصل به منطقه «کندلی» از توابع مالستان و از طرف غرب به منطقه «راباد» مالستان، از سمت شرق متصل به منطقه«شغله» ازتوابع جاغوری و از سمت جنوب متصل به منطقۀ سیداحمد است.
۲.ازنظروضعیت ژئوپولوتیک: کمرک به صورت یک ناوه از جنوب به شمال کشیده شده است که ابتدایی آن وصل به سیداحمد و انتهایی آن وصل به کندلی است. در طول این ناوه و در دو سمت آن نیز قریه‌های زیادی واقع شده که در مجموع شکل و شمایل زیبای را به وجود آورده است.
۳. ازنظرمساحت و نفوس: منطقۀ کمرک، مانند دیگر مناطق کشور به صورت دقیق و با روش عل‌می‌آمارگیری و ثبت نشده است. اما احتمالآ مساحت آن در حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر مربع و نفوس آن نیز در حدود چهار هزار نفر میباشد زیرا کمرک دارای هفت «ملابستی» و هفت صد خانواده است. اگر هفت صد خانواده را ضرب در حدوسط شش نفر نماییم، نتیجه‌اش همان جمعیت بالا می‌شود.
۴.ازنظر وضعیت مهاجرت: منطقۀ کمرک یکی از مناطقی است که بیشترین آمار مهاجرت در داخل و خارج از کشور را دارد. در داخل کشورو شهرهای کابل، غزنی، هرات، بلخ، قندوز، هلمند، سرپل و دایکندی مهاجرینی از کمرک را در خود جای داده‌اند. در خارج از کشور نیز در کشور‌های ایران، پاکستان، کویت، عربستان، استرالیا، کانادا، آمریکا، انگلستان، سویدن، اتریش، ایتالیا و آلمان جمعیتی زیادی از مهاجرین کمرک زندگی می‌کنند.
۵. از نظر هویت قومی: کمرک جزئی از قوم خواجه‌علی است. دستۀ ایزدری به عنوان یکی از سه دستۀ جاغوری دارای چهار قوم است: ۱.خواجه‌علی: شامل کمرک، تبرغنک و قرقول ۲.سیداحمد و علودال: شامل سیداحمد، علی سعید و علودال ۳.میرداد: شامل المیتو و خاربید ۴.خاطر شامل سبزچوب بالا و پایین.
۶. ازنظرتشکیلات اداری: کمرک به دلیل اینکه در منتهی‌الیه جاغوری و در مرز مالستان قرار گرفته است، مانند بسیاری از مناطق مرزی، گاه جزء جاغوری و گاه جزء مالستان بوده است. مالستان ابتدا علاقه‌داری بوده و مرکز آن نیز بازار شنیده بوده است درحالی که در همان زمان جاغوری ولسوالی بوده است.اما زمانی که مالستان تبدیل به ولسوالی می‌شود،بخاطر جبران کمبود جمعیتی که لازمه ی یک ولسوالی است، کمرک و المیتو جزء مالستان قرار می‌گیرند و مرکز ولسوالی نیز به مرادینه انتقال می‌یابد. بعداز استقرار ولسوالی مالستان و حدودا در دهه پنجاه کمرک و المیتو دوباره در تشکیلات اداری جاغوری قرار می‌گیرند.
در تشکیلات اداری آیت الله بهشتی و نیز حزب وحدت اسلا‌می‌افغانستان که جاغوری به ولایت تبدیل می‌شود،کمرک جزء از ولسوالی ایزدری می‌شود.باروی کار امدن امارت طالبان که پنج سال دوام کرد،بخشی از اهالی کمرک دوباره در خواست قرار گرفتن در مالستان را نموده که از سوی امارت پذیرفته می‌شود و کمرک بار دیگر جزء مالستان می‌شود.
۷.منطقه کمرک از نظر آب و هوا و موقعیت طبیعی: دارای آب و هوایی نسبتا سرد است. اما رودخانه با جلگۀ که از بالای سر کمرک به طرف پایین جریان دارد ونیز چشمه سار‌هایی که در شاخه‌های این دره وجود دارد، کمرک را به یک منطقۀ نسبتا سرسبز و خوش آب و هوا دارای انواع درخت‌های میوه تبدیل کرده است. به گونه‌ای که برخی از جاهایی آن به تفریحگاه مردمان داخل و بیرون از کمرک تبدیل شده است. رودخانۀ کمرک در نهایت به دریایی خاربید و سید احمد وصل شده و به دریایی سنگماشه می‌ریزد و در نهایت نهر قندهار را تشکیل می‌دهد.
در سالهای اخیر از طریق پروژه‌های همبستگی ملی و نیز تجربه‌های جدید مردم ،چاهای آبی زیادی حفر شده منابع تولید برق در چندین نقطه ساخته شده است که به وسیله آن امروزه تمام مناطق کمرک دارای برق است. تمام مناطق کمرک از طریق سرک‌های اصلی و فرعی با یگدیگر و نیز با بیرون از کمرک وصل است. به این ترتیب زندگی و مناسبات اجتماعی نسبت به گذشته تفاوت‌های چشمگیر پیدا کرده و مردم هر چند در روستا هستند اما با مناسبات و شیوه‌های اجتماعی مدرن زندگی می‌کند.
۸. منطقه کمرک از نظر اقتصادی و معیشتی: مانند دیگر مناطق هزارستان وابسته به حمایت مالی مهاجران خارج از کشور است. در خارج از کشور نیز سرمایه‌داران مشهور در ایران، کویت و استرالیا دارند. در داخل کشور زراعت، تجارت،و حضور حداکثری در بازار غجور نیز در تأمین معیشت مردم نقش دارد. یکی از رویداد‌های مهم اقتصادی سالهای اخیر استخراج سنگ از معدن سنگ منطقه اینک است. سنگ‌های استخراج شده از این معدن به شهرهای مختلف کشور و حتی به خارج صادر می‌شود و یکی از بهترین سنگ‌ها شناخته شده است.
۹. از نظر حضور اجتماعی: کوه‌های زیبا و استوار کمرک، به فرزندان خود درس غیرت، استقامت،صبوری و مردانگی آموخته است. این صفات در فرازهای از تاریخ مردم ما به ثبت رسیده است. حضور مقتدرانه فرزندان این آب و خاک در دوره جهاد و مقاومت عدالتخواهی غرب کابل و نیز در برابر تعرضات کوچی‌ها زبانزد عموم مردم ولسوالی مالستان و جاغوری میباشد. در این راستا شهیدایی زیادی را تقدیم کرده است که اکنون پرچم‌های آویخته برمزار این عزیزان عطر شجاعت و جسارت را در فضای منطقه نشر می‌کند.
۱۰ . منطقه کمرک ازنظر فرهنگی: سابقه درخشانی دارد. روزگاری در این منطقه مدرسۀ علمیه بوده و برای نمونه مرحوم آیت الله مدرس در همین مدرسه علمیه درس خوانده است. اولین مکتب عصری یعنی یک بابت مکتب «ابتداییه ی سه صنفه» درسال ۱۳۴۸ ازسوی حکومت وقت یعنی محمد ظاهر شاه برای منطقه ای کمرک منظور شد و در سال ۱۳۵۲ به وسیلۀ ریس جمهور داود خان « ابتداییه شش صنفه» ارتقا یافت. در سال ۱۳۵۸ به وسیلۀ حکومت وقت یعنی حکومت حزب دموکراتیک خلق به «متوسطه» ارتقا یافت. اما با آغاز جهاد علیه حکومت وقت، فعالیت این مکتب نیز متوقف شد. در مرور زمان تعمیر آن تخریب و از آن هیچ اسناد و مدارکی در دست نیست. بعد از یک دورۀ طولانی رکود، سر انجام در سال احتمالا ۱۳۷۷ این مکتب دوباره فعالیت خود را آغاز کرد اما اینبار در تعمیر جدید در قریه مزار کمرک با تلاش و کوشش روحانیون منطقه در ایران و حمایت مهاجرین مقیم ایران، استرالیا و دیگر کشور‌ها در شش اتاق درسی، یک اداره‌ای مدیریت، یک خوابگاه برای معلمین، یک اتاق تحویل خانه، یک آشپزخانه به صورت خامه ساخته شد که تاکنون از آن استفاده می‌شود. بعد‌ها این مکتب به لیسه ارتقا یافت و به دلیل افزایش حضور دختران در لیسه، لیسه نسوان نیز در تشکیل اضافه شد. همچنان برای بالا سر کمرک نیز در سال ۱۳۸۵ یک باب مکتب ابتدائیه از سوی وزارت محترم معارف منظور شد و بعدا به لیسه ارتقا یافت.
به دلیل افزایش تعداد دانش‌آموزان بار دیگر با تلاش روحانیون و حمایت مالی مهاجرین تعمیر جدید لیسه‌ای مرکز کمرک به صورت پخته و آهن چادر و با معیارها و استندردهای روز در …… ساخته شد. همچنان در بالا سر کمرک نیز به دلیل کافی نبودن تعمیر سابق مکتب، یک تعمیر جدید بصورت پخته و آهن چادر و با معیارها و استندردهای روز به وسیله ای محترم علی شاه قربانی یکی از خیرین کمرک مقیم ایران در سال ۱۳۸۹ ساخته شد.
هم اکنون در لیسه‌های ذکور و اناث مرکز کمرک ۶۹۴ دختر و ۶۲۰ پسر یعنی جمعا ۱۳۱۴ دانش آموز مشغول فراگیری علم و دانش هستند،در لیسه بالاسر کمرک ۲۵۰ پسر و ۲۷۹ دختر یعنی جمعا ۵۳۹دانش‌آموز مشغول تحصیل هستند که در مجموع ۱۸۴۳ دانش‌آموز مشغول تعلیم و تربیت هستند.
هر دو لیسه تا حالا چندین دور فارغ داده‌اند. از فارغان این مکتب اکنون حدود ۱۰۰ نفر در دانشگاه‌های داخل کشور دوره لیسانس خود را سپری می‌کنند. همچنان در مقطع لیسانس ۷ نفر در بخش ملکی و ۷ نفر در بخش نظا‌می در خارج از کشور بورسیه رفته و اکنون برخی از آنها فارغ شدند و مشغول کار در ادارات دولتی هستند و برخی هم در حال تکمیل کردن این دوره می‌باشند. اما در مقطع ماستری از فارغان مکتب کمرک، ۶ نفر درخارج از کشور ادامۀ تحصیل داده‌اند که برخی در حال تحصیل اند و برخی هم فارغ شده‌اند، همچنین ۳ نفر در دانشگاه‌های داخل کشور مقطع ماستری خود را می‌گذرانند. همچنین ازمیان فارغان مکتب کمرک تعدادی زیادی هم اکنون در بخش ملکی و نظا‌می در ادرات دولتی مشغول فعالیت هستند. همچنین از فارغان مکتب علی دریاب شاداب در مؤسسه تحصیلات عالی خواجه عبدالله انصاری در هرات، مصطفی حسنیار در دانشگاه بادغیس و محترم عمار در کابل استاد هستند.
به دلیل ریشه‌های عمیق فرهنگی در این مرزوبوم، شخصیت‌های خوبی از این دیار وارد فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شده اند. استاد الحاج موسی رضایی یکی از چهره‌های برجسته سیاسی در حوزۀ جنوب غرب کشور است که در طول عمرش همواره در راستایی منافع مردم از هیچ کوششی دریغ نورزده و در دورۀ طالبان دو سال را در زندان سرپوزۀ قندهار سخت‌ترین شکنجه‌ها را متحمل شد. استاد رضایی اکنون کاندید پارلمان از حوزۀ هرات است. استاد موسی عارفی علاوه بر تجربه‌ها و فعالیت‌های سیاسی در گذشته و به خصوص درکنار رهبر شهید، سال‌هاست در وزارت خارجه و نیز در نمایندگی‌های سیاسی کشور در ایران و پاکستان فعالیت نموده و اکنون در ریاست اول وزارت خارجه مسئولیت دارد. دکتر عوض‌علی سعادت علاوه بر تدریس در دانشگاه‌های کشور، مشاور مقام عالی ریاست جمهوری در امور علمی را نیز در کارنامۀ خود دارد. دکتر سعادت اکنون کاندید پارلمان از ولایت غزنی است. دکتریونس برهانی معاونت علمی مؤسسه تحصیلات عالی خواجه عبدالله انصاری را به عهده دارد. محترم جلال اوحدی یکی از دانشمندان معاصر ماست که سال‌هاست در کویتۀ پاکستان مشغول تحقیق و فعالیت‌های اجتماعی است. او بنیانگذار لیسۀ عالی نور نیز میباشد. داکتر علیخان سال‌هاست در بخش صحی کشور فعالیت دارد و اکنون در هلمند مسئول یکی از شفاخانه‌های بزرگ این ولایت است. محترمه راضیه عارفی یکی از فعالین به نام در حوزه‌های صحی و مدنی کشور است. او سال‌هاست در مناطق مختلف کشور و به‌خصوص درامور صحی کشور فعالیت نموده و اکنون رئیس «موسسۀ بین المللی مادران برای صلح» است. راضیه عارفی کاندید پارلمان از حوزه کابل بود. استاد نادرعلی فصیحی یکی از چهره‌های علمی و فرهنگی کشور و استاد حوزه و دانشگاه در هرات است.
در پایان از تمام دوستان و بزرگان که بنده را همکاری کردند سپاس‌گزاری می‌کنم به‌ویژه از:
۱ . دکتر سعادت
۲. مدیر صفر(مدیر برحال لیسه مرکز کمرک)
۳. مدیر امینی (مدیر برحال لیسه مرکز کمرک)
۴. سرمعلم حسینی (برحال در بالاسر کمرک)
۵. استاد نجیب سروش(استاد برحال در لیسه مرکز کمرک)
و سایر دوستان که همه شان بزرگواری کردند.
۱۳۹۷/قوس/۱۱ ،کابل افغانستان
