- تیموری
درۀ سرچشمه که به سرچشمه شهرت دارد از مناطق مسکونی و یکی از پنج حوزۀ ولسوالی جلریز در ولایت میدان وردک است. این دره در 75 کیلومتری غرب کابل و شرق مرکز افغانستان واقع شده است.
دره سرچشمه دارای یک درۀ اصلی و پنج درۀ فرعی است که به نام‌های دره خشکک، دره باغ، دره دوزکی، دره آسیاب و دره پوری یاد می‌شود.
مرکز سرچشمه بازار سیاه‌خاک می‌باشد. این بازار محل مناسب برای استراحتگاه مسافران و کاروان تجارتی محسوب می‌گردد.
این دره، از آن جهت به سرچشمه شهرت یافته است که از هر درۀ آن دریایی جاری می‌باشد و پس از پیوستن به همدیگر، آب دریای کابل را تشکیل می‌دهد. آب دریاهای سرچشمه از کوتل اونی واقع در غرب درۀ سرچشمه، منشأ می‌گیرد.
پیشینه
سرچشمه به دلیل موقعیت استراتژیک کوتل اونی، دارای اهمیت تاریخی و جغرافیایی فراوان می‌باشد. در دوره عبدالرحمان خان سرچشمه نزدیک‌ترین دروازه ورودی به هزاره‌جات محسوب می‌گردید. در دوره حبیب‌الله بچه سقا، سرچشمه محل منازعات بین سربازان حبیب‌الله و میران هزاره طرفدار امان‌الله، بود. در زمان جنگ با شوروی سابق و پس از آن، بازارسیاه‌خاک مرکز مهم برای مخالفان حکومت به شمار می‌رفت. در سال 1998 سرچشمه به دست طالبان افتاد و سپس در سال 2001 دوباره توسط نیروهای دولت اشغال شد و در نهایت در زمستان 1399 تحت اداره طالبان قرار گرفت.
جغرافیا
دره سرجشمه از شمال به ولایت پروان، از غرب به ولسوالی حصه اول بهسود، از جنوب‌غرب به ولسوالی دایمیرداد، از جنوب به ولسوالی نرخ و از غرب به مرکز جلریز می‌پیوندد. طول دره سرچشمه 9 کیلومتر از غرب به شرق و پهنای آن 43 کیلوتر مربع برآورد شده است. بلندترین کوه آن دره نَیَک است که 3.145 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
قریه‌های پر نفوس سرچشمه عبارتند از: قلعه کهنه، پشت مزار، قلعه سبز، قلعه اسلم، قول خدایداد و سرپوری. سایر قریه‌های آن به نام‌های کوته نقشی، کوته باداما، کوته غلام رسول، قول مغولک، دهن نیک، قلعه ملا، قلعه سیاه‌خاک، قلعه کریم، قلعه سفید، قلعه وزیر، اونی، زنگال، پشته و گورمک یاد می‌گردند.
آب و هوای سرچشمه در زمستان سرد و در تابستان معتدل است.
جمعیت
براساس سرشماری سال 1954 حوزه سرچشمه 20 درصد کل نفوس ولسوالی جلریز را تشکیل می‌دهد. مطابق احصائیه سال 1399 جمعیت این منطقه ۱۱٬۸۹۳ نفر می‌باشد. تمام مردم سرچشمه از قوم هزاره‌اند.
اقتصاد
شغل اصلی مردم سرچشمه زراعت است.. ۵۰ درصد مردم مصروف زراعت و ۴۵ درصد آن مشغول فعالیت‌های دیگر می‌باشند. محصولات اصلی این منطقه گندم، لوبیا، زردآلو، گیلاس، چهارمغز و کچالو است.
در سرچشمه دو مکتب پسرانه به نام‌های لیسه عالی امام محمدباقر و لیسه عالی شهید یعقوبی و یک مکتب دخترانه به نام متوسطه نسوان سرچشمه وجود دارد.
همچنین در سر شچمه دو کلینیک صحی، 14 سالن اجتماعات، 2 هتل و 4 رستورانت در بازار سیاه‌خاک و شش بند برق کوچک(بند برق قلعه کهنه به ظرفیت ۱۵ کیلووات، بند برق قلعه سبز به ظرفیت ۲۰ کیلووات، بند برق قلعه اسلم، بند برق پشت مزار، بند برق قول خدایداد و بند برق گورمک) موجود می‌باشد.
پشت مزار یکی از مناطق دیدنی و تفریحی در مرکز سرچشمه است. این منطقه در ایام تابستان محل تفریح مردم اطراف به شمار می‌رود. در زمان جمهوریت قرار بود تا در این ساحه پارک ملی نیز احداث گردد.
در پشت مزار چهار حوض کلان و متوسط و یک تکیه‌خانه بزرگ وجود دارد. قدمت این تکیه‌خانه به سال‌های ۱۲۵۱ و ۱۳۶۱ می‌رسد. این تکیه‌خانه در زمان عبدالرحمان خان توسط شخصی به‌نام کربلایی عبدالغیاث تهداب‌گذاری گردید و سپس در سال ۱۳۸۵ ساختمان قدیمی‌آن تخریب و به شکل جدید توسط مردم محل اعمار گردید.
زیارت جعفر طیار زیات مشهوری است که در منطقه پشت مزار واقع شده است و مردم نسبت به آن احترام خاص دارند. این زیارتگاه نیز در زمان حکومت عبدالرحمان خان ساخته شده است.
