آشنایی با منطقه توچی

مقدمه

خبرگزاری فرهنگ براساس سیاست گذاری‌های جدید، در نظر دارد تا مناطق مختلف افغانتسان به معرفی بگیرد. هدف از این کار، آشنایی با سرزمین و جغرافیای مختلف افغانستان است. در شماره پیش «دره سرچشمه» را معرفی کردیم. اینک شما را با منطقه توچی آشنا می‌سازیم. شما هم اگر علاقه دارید می‌توانید مناطق و محل سکونت خود را به صورت دقیق معرفی نمایید.

****

آشنایی با منطقه توچی

• محمودجعفری

توچی نام منطقه‌ای است در ولسوالی قره باغ ولایت غزنی. توچی در شمال قره‌باغ به فاصلۀ تخمینی 10کیلومتر از بازار قره‏باغ واقع شده است (جی ای اس). فاصلۀ آن با مرکز شهر غزنی حدود 61 کیلومتر است (جی ای اس). توچی با طول حدود 5 کیلومتر و عرض 3 کیلومتر، از شرق به قریه بالاده/بالنده آهن، از غرب به قریه نوده‏جنگلک، از شمال به تپه‏های هموار متصل به قریه لالا و از جنوب به دشت‏های متصل به میرک و جمال، محدود گردیده است.

ساحه مسکونی توچی 0. 185655 کیلومتر مربع و ساحه زراعتی آن 2. 858385کیلومتر مربع، ساحه بایر دشتی آن 2.353547

و ساحه بایر کوهستانی آن 2.353547 کیلومتر مربع تخمین شده است. (رسولی، 1398)(۱)

منابع آبی و کاریزها

در توچی 16 کاریز وجود دارد که عبارتند از : کاریز ناخل، کاریز باغ‌خضر/ باغ‌خزر، کاریز کهنه‌ده، کاریز مزار، کاریز ده‌روباه، کاریز بهسودی، کاریز تارخان، (شاه‌خور، خرپریده، شاخ‌مینه، شاخ …)،کاریز آدینه/میرآدینه، کاریز نیبچل، نوکاریز، کاریز قاش، کاریز مینه، کاریز شاکی، کاریز پنجی و کاریز سادات. کاریز مزار، کاریز نیبچل، کاریز مینه و کاریز قاش سال‌هاست که خشک شده‌اند و قابل استفاده نمی‌باشند. فعلا 12 کاریز آب جاری دارد. (حسین‌زاده، 1397و احمدی، 1399).(۲)

آب و هوای توچی

توچی از مناطق نسبتاً مرتفع قره‌باغ پایین است. حدود 2700 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این منطقه در دامن تپه‌ای در شمال قره‌باغ واقع شده است. جلو آن دشت فراخی قرار گرفته که توچی را به قریه‌های میرک و جمال وصل می‌سازد. نزدیکی آن به خط استوا سبب شده است تا درجه حرارت آن نیز نسبت به مناطقی که در همواری قره‌باغ قرار گرفته‌اند، بیشتر باشد. در زمستان برف بیش از یکی دو روز دوام نمی‌آورد. گاهی بارندگی در فصل تابستان باعث جاری شدن سیل و خساراتی زیاد بر کشت‌زارها می‌گردد. در خزان، گردبادهای شدید، موجب تغییر اقلیم آب و هوایی می‌گردد. در مجموع آب و هوای توچی از نوع آب و هوای استپی است. وجود درختان فراوان مثمر و غیرمثمر و همچنین کاریزهای پر آب، این منطقه را به یک منطقه تفریحی با آب و هوای مطلوب در تابستان تبدیل کرده است. شماری از مردم مناطق قره‌باغ پایین، در ایام تابستان که زردالو و توت می‌رسد، برای تفریح به این منطقه آمده و میله می‌کنند.

وجه تسمیه توچی

توچی واژۀ ترکی به معنای شاه‌نشین است. در این منطقه یکی از شاهان ترک زندگی می‏کرده است؛ لذا به همین نام خوانده شده است. این توجیه نزدیک‌تر به واقع است؛ زیرا «ناخل» که نام قریه‏ای در این منطقه است، به آن شار/ شهر شاه‏ناخل نیز گفته‏اند. «ناخل» نام یکی از پادشاهان ترک بوده است (حسین‌زاده، 1397). توچی نام طایفه‌ای از قبیلۀ دای‎فولاد نیز می‌باشد که در ولسوالی شیخ‌علی ولایت پروان زندگی می‌کنند. (نبی‎زاده کارگر، 1365: 31).(۳) علاوه بر آن، «توچی» نام منطقه‌ای در کشور چین نیز بوده که در سال 1990 از بین رفته است (رضایی، 1401). اگر روایت «لوی دوپری»، افغانستان‌شناس امریکایی را بپذیریم که می‌گوید: اجداد هزاره‌ها احتمالاً حدود 626 – 580/ 1229- 1447 از ترکستان چین به افغانستان آمده‌اند، و این دیدگاه را مطمح نظر قرار دهیم که هزاره‌ها و ایغوری‌های چین دارای نژاد مشترک می‌باشند(۴)، روشن می‌شود که توچی نیز واژۀ ترکی-چینی است. برخی آن را در زبان چینی صفت و به معنای برآمدگی و برجستگی‌های کوه دانسته‌اند (رضایی، 1401).(۵) محی‏الدین مهدی توچی را برگفته از ریشه تاوه‌چی می‌داند و معتقد است تاوه‌چی به مرور زمان به «تاجیک» تبدیل شده است (مهدی، 1394: 404).(6) او بر این ادعای خود دلیل می‌آورد که «از آب‏ریزهای زابلستان، یکی وادی توچی است. در مجاری بالای این وادی هنوز هم قوم تاجیک زندگی می‏کند؛ کشف کتیبه‏های باختری به همین نام توچی، مؤیّد آن است که واژۀ توچی، همان تاوچی= تاجیک است.» (مهدی، 1394: 404). فعلاً به نام «تاوه‌چی» قریه‌ای در شرق شهر ولسوالی اندخوی ولایت میمنه وجود دارد (آریانا، ج1، 1393: 400). (7) حاج کاظم یزدانی، باورمند است که «توچی» همان «توقچی» است (یزدانی، 1390: 399). (8) توقچی نام قریه‌ای‌است در ولسوالی بگرام ولایت پروان (آریانا، ج1، 1393: 463). «توقچی» نام محلی در شهر اصفهان ایران نیز می‌باشد. فیض‌محمد کاتب هزاره، از توچی به نام «توپچی» یاد کرده است. (کاتب هزاره، 1393: 873) (9). این گفته، با گفتۀ برخی از اهالی توچی که توچی به معنای پیش‌قراول می‌باشد، نزدیکی دارد. «تاج‌چی» واژۀ مشابه دیگری است که به قریه‌ای در جنوب‌غرب قلعه تکزار متصل به دره کرم‌خواجه ولسوالی سانچارک ولایت سرپل گفته می‌شود. (آریانا، ج1، 1393: 384)

قریه‌جات توچی

طایفۀ توچی در مناطق مختلف زندگی می‌کنند.  از جمله جنب جنگلک و آهن، زرسنگ، ناور و شیخ‌علی.

توچیِ مرکز

قریه‌جاتی که در شمال بازار قره‌باغ و در غرب آهن و شرق جنگلک قرار گرفته‌اند، به «توچی» مسما می‌باشد. این توچی 11 قریه دارد که به نام‏های ناخل، ده‏روبا، تارخان، بهسودی، سادات پایین، سادات بالا، کهنه‏ده، گدول، قلعه ملک صفدر (ملک‏فیض‏محمد)، چنبر/ قلعه مدیر اسحاق و ده‏شابک، یاد می‏شوند. (جعفری، 1398، حسنی، 1400)(9)

طایفۀ توچی در زرسنگ

زرسنگ در درّۀ جنگلک در شمال‌غرب توچی موقعیت دارد. عرض آن حدود 3000 متر و طول آن 30 کیلومتر تخمین شده است. از منطقۀ جنگلک شروع و به هوله و چوغۀ قلیاقول ختم می‌شود. زرسنگ از شرق به تپه‌/کوه‌های متصل به قریۀ «لالا»، از غرب به تپه‌های متصل به قریه‌جات نیخته، از شمال به قریۀ‌ «پیوندکشته» مربوط به قلیاقول، از جنوب به قریه‌های وحیدعلی و بالنده مربوط جنگلگ، می‌پیوندد. (احمدی، علی‌زاده، حیدری، 1399). زرسنگ خود، شامل پنج قریه می‌شود که به نام‌های نوآباد، قلعه، گیرو، تنگی و چنبرا/ چنبرها یاد می‌شوند و همۀ این‌ها تحت یک ملاّبستی اداره می‌شوند. (احمدی، علی‌زاده، حیدری، 1399)(10)

طایفۀ «ورثه» باشندگان اصلی زرسنگ می‌باشند. بقیه از ساکنان غیربومی‌اند که بعداً زمین خریده یا دهقانی گرفته و در این منطقه ماندگار شده‌اند. فعلاً طوایف مختلف در آن‌جا زندگی می‌کنند. مانند: طایفۀ توچی (100خانه)، طایفۀ ورثه (15 خانه)، طایفۀ خلیفه (12 خانه)، طایفه جاغوری (8 خانه)، قوم سادات(30 خانه) و قوم عرب (10 خانه). (احمدی، علی‌زاده، حیدری، 1399). طایفۀ توچی بیشترین جمعیت این منطقه را تشکیل می‌دهند. خود به چهار شاخۀ علی‌نظر، خضر، بهسودی و قطب‌بیگ تقسیم می‌شود. طایفۀ توچی در زمان ملک فیض‌محمد زمین خریده و مسکن گزیده‌اند.

 طایفۀ توچی در سراب

طایفۀ توچی در منطقۀ سراب ولسوالی جغتوی ولایت غزنی نیز سکونت دارند. قریه‌های بندالی/ بندعلی، حیدرا، گدول‌یاری، سیاه‏سنگک و قیرغوی در منطقۀ سراب ولسوالی جغتو مربوط به طایفۀ توچی می‌باشند. حدود 30 خانه از خانوار بهسودی طایفه توچی در قریۀ سیاه‌سنگک زندگی می‌کنند. دو خانۀ دیگر از خانوار بهسودی مربوط توچی در بندالی سراب و دو خانه از خانوار ده‌روباه توچی در قریه قیرغوی زندگی می‌کنند. قریۀ سیاه‌سنگک که به صورت کامل مربوط به طایفۀ توچی می‌شود، از جانب شرق به حیدرا، از غرب به قیرغوی، از جنوب هب دو برجه و گدول عیدمحمد و از جانب شمال به منطقه صدری پیوسته است. مجموع ساکنین سیاه‌سنگک به دو خانوار حاجی محمد (18 خانه) و خانوار مرادی (12 خانه) تقسیم می‌شود. در سیاه‌سنگک یک مسجد و دو کاریز به نام‌های چشمه‌سنگی و کاریزگردن وجود دارد. هرکاریز 12 شبانه‌روز آب دارد. (انجنیر صفر، 1401)(11)

توچی در ناور

ساحه‌ای به نام توچی در منطقۀ «سرمه» ناور وجود دارد. مساحت آن به پنج کیلومتر مربع می‌رسد. از شمال به کوتل غجورک، از جنوب به سیاه‌ریگ، از شرق به کوتل چَوَک، از غرب به قریه شیری (نزدیک شمال درّۀ آب‌دره) می‌پیوندد. این ساحه بسیار سرسبز و پرآب و علف است. سادات بَکسَری در تابستان با مال و گاو خود به منطقۀ توچی می‌آیند و در زمستان به دلیل سرمای شدید به ساحات دیگر می‌روند. این منطقه فعلاً در دست سادات بَکسَری از مربوطات علاءالدین قرار دارد. گفته می‌شود مالک اصلی توچی ناور، مردم توچی قره‌باغ می‌باشد (عمار، 1401).(12)

تبارنامه مردم توچی

شجره توچی به جاکوخان می‏رسد. از جاکوخان یک فرزند به نام حاجی سیف‏الدین باقی می‏ماند. از حاجی سیف‏الدین یک فرزند پسر به نام حاجی امیرمحمدخان و یک دختر به نام گوهرشادبیگم به دنیا می‏آید. حاجی امیرمحمد خان دو همسر دارد که از همسر اول دو فرزند به نام‏های میرمحمد سیدی و امیرمحمدخواجه متولد می‏شود. امیرمحمد خواجه نیز سه فرزند دارد که به نام‏های بیگ‏محمد، بهلول و ولی‏محمد یاد می‏شوند. ولی‏محمد نیز سه فرزند دارد که به نام‏های علی‏محمدخان، دادمحمدخان و امیرمحمد‏خان خوانده می‏شوند. از امیرمحمدخان چهار فرزند به وجود می‏آید که حیدرا، بندعلی، عمران و دفتره (توچی) نام دارند. دفتره نیز چهار فرزند به نام‏های دکتر (تارخان)، شابیک(ده شابیک)، عاشوربیک (ده‏روباه)، و میرزابیک (قلعه ملک‏صفدر) یاد می‏گردند. میرزابیک را به نام پتره نیز می‏خوانند.

آمار دقیق از نفوس توچی وجود ندارد. تنها آمار موجود، ارقامی است که از سوی مؤسسه همکاری و انکشاف برای افغانستان

(AADA) ارائه شده است و توسط کلینک صحی جنگلک به دسترس نویسنده قرار گرفته است. طبق این سرشماری تعداد فامیلی که در توچی زندگی می‌کند 304 فامیل ذکر شده و شمار نفوس آن 2137 نفر (60% زن و 40% مرد) تخمین شده است (AADA).  این آمار از عملیۀ ضرب تعداد خانواده بر هفت به دست آمده است؛ یعنی ابتدا مجموع خانه‌های هرقریه مشخص شده سپس برای  هر خانه 7 نفر در نظر گرفته شده و بعد تعداد خانه بر تعداد نفوس هرخانه (7) ضرب شده است. حاصل آن به عنوان نفوس تخمینی تثبیت گردیده است.

جدول نفوس توچی در سال 1398 خورشیدی

منبع: مؤسسه همکاری و انکشاف برای افغانستان (AADA )

این تعداد، جدا از تعداد خانواده‌هایی است که طی چند دهۀ اخیر به شهرهای دیگر یا خارج از کشور مهاجرت کرده‏اند. اکنون حدود 40 خانه در غزنی، 160 خانه در کابل، 2 خانه در قندز، 3 خانه در شهر شبرغان ولایت جوزجان و حدود 100 خانه هم در کشورهایی چون پاکستان، ایران و اروپا زندگی می‏کنند. حدود 100 خانه از مردم توچی در منطقۀ زرسنگ که در درّۀ جنگلک موقعیت دارد، زندگی می‌کنند. هنوز پیوند خویشاوندی و دوستی خود را با مردم توچی حفظ کرده‌اند. بیش از 100 خانه از مردم توچی در ولسوالی ناور سکونت دارند که شماری از آن‏ها نیز به شهرها و کشورهای دیگر مهاجرت کرده‏اند. بیشتر مردم قریه‌های بندعلی، حیدرا، گدول‌یاری، سیاه‏سنگک و قیرغوی در منطقۀ سراب ولسوالی جغتو مربوط به طایفۀ توچی می‌باشند. حدود 300 خانه به نام توچی در منطقۀ شیخ‌علی ولایت پروان، زندگی می‌کند. معلوم نیست که با مردم توچی قره‌باغ، ناور و جغتو از یک طایفه‌اند یا صرفاً هم‌اسمی ‌با آن‌ها دارند. (احمدی، 1397)(13)

جدول نفوس توچی در شهرها و کشورهای دیگر

تعداد نفوس خارج از کشور در این جدول، تنها شامل جمعیتی می‌شود که از توچی مرکز به بیرون از کشور پناهنده شده‌اند؛ شامل نفوس ناور، زرسنگ، سراب، شیخ‌علی و هرات را که به خارج رفته‌اند نمی‌شود.

ادامه دارد

خبرهای مرتبط

درۀ سرچشمه میدان وردک – (farhangpress.af)