تذکر: تحولات اخیر در کشور باعث رکود هنر و ادبیات و فرهنگ در کشور شده است. بسیاری از نویسندگان، شاعران و فرهنگیان ما به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند، و شمار دیگر در گردابی از فقر و نابسامانی به سر می‌برند. اخیراً نمایشگاه هنری از سوی «خانه فرهنگ و هنر افغانستان» در قصر دارالامان برگزار شده بود. به همین مناسبت گفتگوی ویژه‌ای داشتیم با رضا متامن، مدیر این نمایشگاه و مسئول «خانه فرهنگ و هنر افغانستان». اینک حاصل این گفتگو را اینجا به نشر می‌رسانیم تا شما نیز مطالعه نمایید.
***
فرهنگ: اگر تاریخچه مختصر فعالیت‌های «خانه هنر و فرهنگ افغانستان» را برای خوانندگان عزیز بگویید ممنون می‌شویم.
متامن: سلام و عرض ادب خدمت دست اندرکاران خبرگزاری فرهنگ و خوانندگان عزیز!
خانه فرهنگ و هنر افغانستان با هدف رشد فرهنگ و هنر در کشور بعد از تغییر نظام به وجود آمد؛ درست زمانی که نهادهای دیگر فرهنگی از کار بازماندند یا به خارج از کشور رفتند و وقتی که حمایت‌ها برداشته شد و محدودیت‌ها بیشتر گردید. با توجه به جای خالی فعالیت‌های فرهنگی و هنری که بیش از گذشته احساس می‌شد تصمیم گرفتیم فرهنگیان و هنرمندان داخل کشور را زیر یک چتر واحد تحت عنوان «خانه فرهنگ و هنر افغانستان» جمع کنیم. اینک بیش از ۱۰۰ تن از نقاشان، خطاطان، مینیاتوران، شبکه‌کاران، سوخته‌نگاران، دیوارنگاران، مجسمه‌سازان، عکاسان، سینماگران و دیگر اهالی فرهنگ و هنر را در خانه فرهنگ و هنر افغانستان با خود داریم.
بعد از روی‌کار آمدن این نهاد فرهنگی و هنری و با توجه به فضای حاکم در کشور چالش‌های فراوانی را گذراندیم و هنوز هم با آن مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنیم. محدودیت‌ها و مخالفت‌ها هر روز بیشتر می‌شد و اتفاقاتی برایمان افتاد که شاید اینجا جای مناسبی برای بیان آن نباشد. یکی از عمده فعالیت‌هایی که داشتیم آموزش رشته‌های مختلف هنری بود. همین‌طور برگزاری بعضی برنامه‌های مناسبتی و برنامه‌های ادبی و فرهنگی از دیگر فعالیت‌هایی بود که در اوایل حکومت داشتیم، اما رفته‌رفته وضع محدودیت‌ها و مخالفت‌ها جدی‌تر و بیشتر شد و این موضوع روی فعالیت‌های ما نیز تأثیر گذاشت. برای این‌که میدان را ترک نکرده باشیم و با حضور خود برای بقا تلاش کنیم، تمرکزمان را به برگزاری و اشتراک در نمایشگاه‌های بزرگ معطوف کردیم. در طول این دوره توانسته‌ایم زمینه اشتراک هنرمندان و فرهنگیان را در هشت نمایشگاه بزرگ و عمومی در کابل فراهم کنیم. برنامه‌ها و ایده‌های زیادی هم روی کاغذ داریم که نیازمند بنیه اقتصادی و حمایت مالی است که بتوانیم آن‌ها را در ساحه عمل پیاده کنیم.
فرهنگ: تا کنون چند نمایشگاه برگزار کرده‌اید و هرکدام در کجا و در چه تاریخی بوده است؟
متامن: نمایشگاه‌های زیادی بوده که به صورت مستقل و با همکاری نهادهای دیگر در شهر کابل برگزار کرده‌ایم. مانند:
قوس ۱۴۰۱ در مرکز نمایشگاه‌های بین‌المللی افغانستان
جدی ۱۴۰۱ در هوتل انترکانتیننتال
نوروز ۱۴۰۲ در قصر دارالامان
رمضان ۱۴۰۲ در پارک تیمورشاهی
ثور ۱۴۰۲ در مرکز نمایشگاه‌های بین‌المللی افغانستان
جوزای ۱۴۰۲ در هوتل خلیج
سرطان ۱۴۰۲ در مرکز نمایشگاه‌های بین‌المللی افغانستان
قوس ۱۴۰۲ در قصر دارالامان
فرهنگ: در چه بخش‌های هنری این نمایشگاه‌ها برگزار شده‌اند؟
متامن: این نمایشگاه‌ها بخش‌های نقاشی، خطاطی، مینیاتوری، شبکه‌کاری، سوخته‌نگاری، صنایع دستی و کتاب‌ها را شامل بوده است.
فرهنگ: چه قدر مردم ما از نمایشگاه‌های هنر و کار هنر استقبال کرده‌اند و چه قدر آثار هنری طی دو سال اخیر به فروش رفته‌اند؟
متامن: استقبال مردم عام که بیشتر جنبه تشویقی داشته است و در هر نمایشگاه بخش هنری از طرف مردم زیادتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اما این استقبال و توجه بیشتر متمرکز بر بازدید صرف و گرفتن عکس با تابلوها و آثار هنری بوده است و آن چنان که باید، پول بابت خرید آثار هنری نداده‌اند. اگر نمایشگاه در سطح پایین‌تری برگزار شده، فروش کم‌تری صورت گرفته و اگر نمایشگاه، بین‌المللی بوده و بازدیدکننده، خارجی یا تاجر، فروش هم رضایت‌بخش بوده است.
فرهنگ: در میان هنرهای زیرمجموعه شما، کدام هنر بیشتر مخاطب و استقبال‌کننده دارد؟
متامن: نقاشی به عنوان هنری که با محدودیت‌های زیادی هم روبه‌رو بوده، اما با استقبال خوبی مواجه شده است. گالری‌های هنری زیادی را در زیرمجموعه خود داریم که به آموزش هنر نقاشی می‌پردازند و تعداد هنرجویان علاقه‌مند به یادگیری این هنر نیز قابل تأمل است.
فرهنگ: کارهایی که عرضه کرده‌اید عمدتاً در چه سطوحی بوده‌اند؟
متامن: در سطح‌های مختلفی کار برای عرضه وجود داشته است. کسانی که از سالیان قبل فعالیت و تجربه داشته‌اند در سطح بالاتری کار کرده‌اند و آثار بهتری بیرون داده‌اند و آنان‌که در اواخر و به تازگی به هنر پیوسته‌اند باید روی کیفیت کار خود بیشتر تلاش کنند تا به سطح بالاتری برسند.
فرهنگ: در کل جایگاه هنر را در افغانستان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متامن: جایگاه هنر در کشور متزلزل است. برای هنر ارزشی که باید را قائل نیستند. فعالیت‌های هنری بیش از این‌که مورد استقبال قرار گیرند، محدود شده‌اند. هنرهایی که محدود شده‌اند، خوش‌طالع‌ترند؛ زیرا هنرهایی هم هستند که به کلی ممنوع شده‌اند.
فرهنگ: چشم‌انداز هنر و کار هنری را چگونه می‌بینید؟
متامن: اکثریت هنرمندان ما با کوله‌باری از تجربه و دست‌آوردهایی که در کارنامه داشتند از کشور رفته‌اند. در بعضی از نهادهای هنری بسته شده و برخی دیگر، فعالیت‌هایشان محدود شده است. ما هنوز در ابتدای مسیری هستیم که قافله هنر در کشور قبلاً آن را پیموده بود و راه درازی را پیش‌رو داریم تا به جایگاه قبلی دست یابیم. عمده کسانی که با ما هستند چند سالی از فعالیت هنری‌شان می‌گذرد و در این مدت پیشرفت‌های نسبی داشته‌اند. البته که در میانشان هستند کسانی که حرفی در منطقه برای گفتن دارند و می‌توان رویشان حساب ویژه باز کرد، اما نمی‌توان زیاد انتظار داشت کسانی که در میدان مانده‌اند به تنهایی بتوانند وضعیت را برگردانند.
شروع که کردیم هدف اول‌مان زنده نگه داشتن هنر بود، اما نتوانستیم بعضی از هنرها را نجات دهیم؛ هنرهایی که کم کم به باد فراموشی سپرده می‌شوند و هنرهای دیگری که برای زنده ماندن دست و پا می‌زنند. از طرفی حمایت‌های دوست‌داران هنر هم که حالا بیش از گذشته مورد نیاز است برداشته شده و چالش‌ها هر روز بیشتر می‌شوند. ما در باطلاقی دست و پا می‌زنیم که باعث فرو رفتن بیشترمان می‌شود و کسانی هم که قدرتی برای نجاتمان دارند بی آن‌که تلاشی بکنند به تماشای این وضعیت می‌پردازند.
