قاعدۀ حرکت‌گذاری
گذاشتن حرکات حروف (فتحه، کسره و ضمّه) در زبان فارسی دری ضرورت ندارد مگر در جایی که نگذاشتن آن، باعث ابهام، اشتباه و یا بدخوانی گردد. مانند: عُرضه/ عَرضه؛ حَرف/ حِرَف؛
قاعدۀ الف کوتاه
- الف کوتاه / مقصوره در زبان فارسی دری به الف بلند /ممدوده تبدیل می‌شود:
بنویسیم ننویسیم
تقوا تقوی
حتّا حتّی
شورا شوری
- الف کوتاه در اسم‌های خاص[1]به همان صورت باقی میماند:
بنویسیم ننویسیم
یحیی یحیا
مجتبی مجتبا
مصطفی مصطفا
مرتضی مرتضا
نکته: اسم‌های «کبرا»، «لیلا» و «صغرا» به همین صورت نوشته می‌شوند.[2]
- الف کوتاه در وسط کلمۀ عربی، در زبان فارسی دری بلند نوشته می‌شود[3]:
بنویسیم ننویسیم
اسماعیل اسمعیل
رحمان رحمن
اسحاق اسحق
سلیمان سلیمن
قاعدۀ اعداد و ارقام
الف. در موارد زیر اعداد با حروف نوشته می‌شوند:
- اعدادی که در اوّل جمله واقع شده باشند:
هفت قلم وکتابچه خریدم.
- اعداد ترتیبی:
بنویسیم ننویسیم
هشتم 8 ام
دهم ده ام
پانزدهم 15
سی‌ام 30 ام
سی‌امین 30 امین
چهلمین 40 امین
- قرنها، سدهها، دههها:
بنویسیم ننویسیم
قرن بیستم میلادی قرن 20 میلادی
قرن پانزدهم قمری قرن 15 قمری
دهة هشتاد دهة 80
- اعداد کسری. مثل: یک‌دهم، ده‌صدم، یک‌هزارم.
ب. مواردی که باید با اعداد نوشته شوند:
- اعداد ترکیبی که در وسط دو بخش آن «و» واقع شده باشد: 22، 137…
- شمارهی تذکرهها، تاریخ تولد و وفات، صحفه کتاب، شماره تلفن، نمبر خانه، نمبر پلیت موتر…
- شمارههایی که با نشانة اختصاری همراه باشد: ج2 ، ص 123.
قاعدۀ «ط»
«ط» مخصوص عربی است و در زبان فارسی دری به کار نمیرود:
بنویسیم ننویسیم
اتاق اطاق
باتری باطری
اتو اطو[4]
توفان طوفان
نکته: برخی نام‌ها به صورت متداول با «ط» نوشته می‌شوند. مانند: سقراط، افلاطون، ارسطو، طاووس. [5]
قاعدۀ «و»
- این کلمات با دو «و» نوشته می‌شوند: داوود، طاووس، کیکاووس، سیاووش، کاووس.
نکته 1: بالتبع رسم‌الخط قرآنی، می‌توان کلمۀ «داود»[6] را با یک واو نوشت.
نکته 2: در صورتی که در تذکره یا مراجع رسمی دولتی، با یک «واو» نوشته شده باشد، باید همان حالت در سایر نوشته‌ها نیز حفظ گردد؛ مثلاً اگر «کاوس»، در تذکره به شکل «کاوس» نوشته شده، باید در تمام مواردی که این نام ذکر می‌شود، به همان صورت نوشته شود.
- کلمات مختوم به «و» (واو مجهول، واو معروف) [7] در صورتی که موصوف، مضاف ویا منسوب قرار گیرند، یک «ی» اضافه می‌شود:
سبو سبوی شکسته (واو مجهول-به حیث موصوف)
گلو گلوی من (واو مجهول- به حیث مضاف)
لیمو لیموی هندی (واو مجهول- به حیث منسوب)
بازو بازوی توانا (واو معروف-به حیث موصوف)
مو موی پیرمرد (واو معروف-به حیث مضاف)
آهو آهوی ختنی (واو معروف-به حیث منسوب)
- کلمات مختوم به «و» ساکن، در صورت اضافه بدون «ی» نوشته می‌شود. مثل: دیو بزرگ، جلو اسپ، گاو شیری.
«واو معدوله»[8] در زبان فارسی دری نوشته می‌شود امّا خوانده نمی‌شود. مثل: خواهر، خواب، خواهش، خوارزم، خواندن، خواستن.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . بعضی اسم‌های خاص را نیز با الف ممدود می‌نویسند. مثل: عیسا، مجتبا، یحیا، موسا، مصطفا. بعضی اسم‌های خاص را از جمله مستثنیات می‌دانند که با الف مقصوره نوشته می‌شوند. (اشراقی، 1378: 57)
[2] . انوری، پشت‌دار، 1371: 29.
[3] . انوری و پشت‌دار نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. (انوری، پشت‌دار، 1371: 28)
[4] . بعضی اصل آن را فارسی و بعضی اصل آن را روسی می‌دانند. نجفی «اطو» را غلط می‌داند. (نجفی، 1397: 1)
[5] . فاریابی، 1363: 36.
[6] . به پیروی از رسم‌الخط قرآنی باید بالای «و» همزه بگذاریم. (داؤد)؛ واقعیت این است که در افغانستان از هیچ رسم‌الخطی به‌طور آگاهانه استفاده نمی‌کنند. (فضائلی، حسن، 1401، دست‌نوشته)
[7] . فاریابی، 1363: 13.
[8] . واو معدوله به واوی گفته می‌شود که کلمه از حالت اصلی خود در تلفّظ عدول می‌کند؛ یعنی نوشته می‌شود ولی خوانده نمی‌شود. مانند مثال‌های فوق. (اشراقی، 1378: 60)
نویسنده: محمودجعفری
