بدخشان از جمله ولایت‌های افغانستان است که به داشتن کوه‌های مرتفع و برف‌گیر و مناطق سرسبز و آبشارهای خروشان و داشتن معادن لعل، لاجورد، فیروزه، زمرد و طلا، موسیقی محلی، شعر و برخی از محصولات مرغوب درخی شهرت دارد. در زیر به برخی از ویژگی‌های این ولایت اشاره ‌می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

بدخشان یکی از 34 ولایت افغانستان است که در شمال‌شرقی آن قرار گرفته است. این منطقه از نظر موقعیت جغرافیایی بین خطوط طول جغرافیایی شرق 70 درجه 4 دقیقه و 36 ثانیه و عرض جغرافیایی شمال 36 درجه و 50 دقیقه و 16 ثانیه واقع شده است. 1.800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. مرکز آن شهر فیض آباد است و فاصله آن تا شهر کابل (پایتخت افغانستان ) به 470 کیلومتر ‌می‌رسد. مساحت آن بیش از 47.403 کیلومتر مربع ‌می‌باشد.

بدخشان از شمال با تاجیکستان، از شرق با چین، از جنوب با پاکستان، از جنوب با ولایت‌های کنر، لغمان و کاپیسا و از غرب با ولایت تخار هم‌سرحد می‌باشد.

بدخشان منطقه کوهستانی است که بخش‌هایی از رشته کوه‌های پامیر، واخان و هندوکش را دربر ‌می‌گیرد. این رشته کوه‌ها به عنوان «بام دنیا» شناخته ‌می‌شوند. در تابستان گرم و در زمستان بسیار سردند. برخی از راه‌های مواصلاتی آن به خاطر بارش برف سنگین در ایام زمستان مسدود ‌می‌باشد.

این کوه‌ها 53 در صد منابع آبی افغانستان را تشکیل ‌می‌دهند. دریای کوکچه، یفتل آب، واخان، انجمن، وردوج، تگاب، تنگی شیوه، پامیر، جرم، خستک، جوخان کوف آب، آیش آب، جیروآب، رونج آب، زریچ آب، دریاچه سبز و چاهیلِ سرغیلان، آغردۀ غارسپان، غوری‌سنگ، درواز، راغ، زرقول و چقمقین از مهم‌ترین رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و آب‌بندهای آن به شمار ‌می‌روند.

بدخشان بالاترین منطقه زلزله‌خیز جهان است. از همین جهت چندین زلزله با شدت بیشتر از 7 درجه رشتر در آن ثبت شده است.

بدخشان ٢٨ وُلُسوالى (شهرستان) دارد. مانند: اَرغَنج‌خواه، اَرگو، اِشکاشِم، بهارک، تَگاب (کِشِمِ بالا)، تیشکان، جُرم، خاش، خواهان، دَرایِم، درواز پائین (نِسَی)، درواز بالا (مایمَی)، راغستان، زیباک، شِغنان، شِکی، شهدا، شهر بزرگ، شهرفیض‌آباد، کُران و مُنجان، کِشِم، کوف‌آب، کوهستان، واخان، وَردوج، یاوان، یفتل، یُمگان (گیروان).

اقتصاد

شغل اصلی مردم بدخشان کشاورزی، دامداری و صنایع دستی است. محصولات عمدۀکشاورزی را گندم، جو، جواری، زقیر، چهارمغز، توت، زردالو، شکندی، آلبالو، گیلاسی، پسته کوهی و سیب تشکیل ‌می‌دهند. سیب بهارک، چهارمغز سرغیلان، توت یفتل و انار خواهان شهرت زیاد دارد. تولید فرش‌ها و صنایع دستی بدخشان در منطقه از اعتبار خاص برخورد است. الچه بافی، کرباس بافی، گیلم بافی، چکمن دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهنگری، مسگری، موزه و کفش‌دوزی ، چموس دوزی، پیزاردوزی، کلالی، معماری، نجاری، گلدوزی و خامک‌دوزی ، نمد، قاقمه وتکه‌های نخی از جمله صنایع دستی مردم بدخشان اند که زنان نقش اساسی را در تولید آن‌ها دارند.

با این وجود مردم بدخشان به دلیل شرایط سخت جغرافیایی و اقلیمی ‌با چالش‌های مختلفی چون فقر، بیکاری، ضعف زیرساخت‌ها، دسترسی محدود به خدمات آموزشی و بهداشتی روبه‌رو ‌می‌باشند.

معادن

بدخشان از لحاظ داشتن ذخایر معدنی در جایگاه خاصی قرار دارد. معادن لعل، لاجورد، فیروزه، زمرد، طلا و نفت در این ولایت تثبیت گردیده است. معادن لاجورد در ولسوالی‌های کران و منجان و یُمگان به مساحت سیصد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، معدن لعل در سرغیلان و معادن طلای راغ و یفتل درحصه زرشویان ازدریای کوکچه، از جمله معادن مشهور این ولایت محسوب ‌می‌گردند.

لعل بدخشان در ادبیات شهرت جهانی دارد. ادبیات کهن افغانستان پر است از توصیف لعل بدخشان. شاعران اکثراً برای توصیف لب یار، از تشبیه آن به «لعل بدخشان» یاد کرده‌اند.

تاریخ و فرهنگ

بدخشان تاریخ طولانی دارد. به دلیل قرار گرفتن آن در مسیر جاده ابریشم و داشتن معادن فراوان، شاهد رخدادهای مهم بوده است. بدخشان در سال 1896 به دو بخش مجزا بین روسیه تزاری و برتانیا تقسیم گردید. یک بخش آن با مرکزیت شهر خاروغ به روسیه و بخش دیگر با مرکزیت شهر فیض‌آباد به افغانستان تعلق گرفت. در سال 1917 پس از پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه، بدخشان روسیه در تشکیل جمهوری شوروی سوسیالیتسی تاجیکستان به شوروی تعلق گرفت.

جمعیت بدخشان بیش از یک ملیون 55 هزار نفر تخمین شده است. اکثریت باشندگان آن تاجیک تبارند و به زبان‌های مختلفی از جمله فارسی تاجیکی و پامیری و بعضی نیز به زبان‌های شیغنی، قرقیزی و چینی صحبت می‌کنند. مردم بدخشان اکثراً پیرو مذهب سنی حنفی و شیعه اسماعیلی اند.

از خصوصیات برجسته مردم بدخشان شعرسرایی است. بیشتر مردم با شعر آشنایی دارند و در این قالب سخن می‌گویند. مشهور‌ترین شاعران بدخشان عبارتند از مخفى بدخشى، مولانا خسته، راغی، مغموم دروازی، مضمون، میر بهادر واصفی، پرتو نادری، لطیف پدرام، گلنور بهمن، شجاع خراسانی، کمال الدین غبرا،ميراحمدشاه ذيغم، مجیب مهرداد.

موسیقی محلی نیز در بدخشان از جایگاه خاص برخوردار است. آوازخوانان محلی زیادی در این ولایت رشد کرده و پرورش یافته‌اند. دُرمحمد کشمی، مير مفتون، پهلوان منگل، استاد شاه‌ولی «ولی» معروف به ولی ترانه ساز، بازگل بدخشی، پنجشنبه و … از جمله آوازخوانان مشهور اين ولايت ‌می‌باشند که سبک خاص آوازخوانی آنان در تمام افغانستان شهرت دارد.

حکيم ناصر خسرو بلخی شاعر و فيلسوف از چهره‌های برجسته‌ای است که بیشتر عمر خود را در این ولایت سپری کرده و در همین دیار وفات یافته است. آرامگاهش در ولسوالی یمگان بدخشان زیارتگاه عموم مردم است.

برهان‌الدین ربانی رهبر اسبق حزب جمعیت اسلا‌می ‌و رئیس‌جمهور اسبق افغانستان، بحرالدین باعث و طاهر بدخشی از روشنفکران حوزه اندیشه سیاسی، لطیف پدرام رهبر حزب کنگره ملی و عضو پارلمان افغانستان، نویسنده و شاعر، فوزیه کوفی رهبر حزب موج تحول و وکیل مردم در پارلمان، مخفی بدخشی شاعر مشهور، مولوی سید عبدالرحمن مشهور به خرقه و مولوی محمد سلیم طغرا از دیگر شخصیت مشهور این ولایت‌اند.

جاذبه‌های طبیعی و گردشگری

بدخشان دارای مناظر طبیعی بکر فراوان ‌می‌باشد. این امر باعث شده است که این ولایت از لحاظ جاذبه‌های گردشگری در سطح آسیای مرکزی از اهمیت فوق‌العاده برخوردار گردد.

کوه‌های پامیر و هندوکش، کوه خواجه محمد، کمالنگ، جلغر هزارچشمه، سفید خرس؛ دره‌های کول‌دره، کان‌دره، کشن‌دره، ناردره؛ رودخانه‌های رود کوکچه، رود پنج، یفتل‌آب و دریاچه زرکول؛ جنگل‌های پسته و بادام کوهی و دشت شیوه از جمله مناطق گردشگری این ولایت محسوب ‌می‌گردند. دشت شیوه سرسبزترین دشت‌های افغانستان است که از آن به عنوان چراگاه استفاده ‌می‌شود. حیواناتی چون ببر سفید بدخشان، گرگ پامیر، آهوی مارکوپولو، کبک دری، کبک زرین، ماهی کوکچه بر جاذبه‌های طبیعی بدخشان افزوده‌اند. «پارک ملی پامیر» یکی از چند پارک ملی افغانستان است که همواره بازدیدکنندگان زیادی دارد.

آبدات تاریخی

ولایت بدخشان چندین آبده مهم تاریخی را در خود جای داده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، آرامگاه‌هاى میریاری بیگ، میرغیاث و حکیم ناصرخسرو، ویرانه‌های بهارک اشکاشم و توپخانه ولسوالی زیباک.

احزاب سیاسی

در بدخشان احزاب سیاسی رسمی ‌و غیر رسمی ‌زیادی وجود دارد. جمعیت اسلامی، اتحاد اسلامی، حزب اسلامی، افغان ملت، کنگره ملی، حزب آزادگان، جنبش ملی، تحریک طالبان، حزب التحریر از جمله احزاب سیاسی فعال در این ولایت‌اند.

نویسنده: محمودجعفری

منبع عکس: سیستم جامع گردشگری افغانستان