با فرارسیدن ماه محرم الحرام، شیعیان جهان به سوگواری می‌پردازند با روش‌های مختلف از سالروز شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش تجلیل به عمل می‌آورند. اکنون این پرسش مطرح می‌گردد که چرا همه‌ساله شیعیان مراسم تعزیه را برگزار می‌کنند؟
فلسفه عزاداری عاشورا یکی از عمیق‌ترین و پیچیده‌ترین مفاهیم در تاریخ اسلام و به ویژه در تاریخ فرهنگ و دین شیعه است. عزاداری عاشورا نه تنها به‌عنوان یک مراسم مذهبی، بلکه به‌عنوان یک پدیده فرهنگی، اجتماعی و حتی روان‌شناختی قابل بررسی است. این مراسم، با وجود ظاهری ساده، در خود پیامی بزرگ و فلسفه‌ای عمیق نهفته دارد که نه تنها در دل تاریخ اسلام، بلکه در سرنوشت جوامع و فردیت انسان‌ها تأثیرگذار بوده است.
- حفظ یاد و پیام امام حسین (ع)
فلسفه اصلی عزاداری عاشورا، حفظ و گسترش یاد امام حسین (ع) و پیام قیام عاشورا است. امام حسین (ع) با قیام عاشورا جان خود و یارانش را فدای اصول انسانی و دینی کرد. عزاداری عاشورا به‌عنوان یک ابزار فرهنگی و معنوی عمل می‌کند تا پیام قیام امام حسین (ع) و آموزه‌های آن به نسل‌های بعدی منتقل شود. این یادآوری مستمر کمک می‌کند تا جامعه اسلامی به‌ویژه در دوره‌های مختلف، از مفاهیم اخلاقی و فکری عاشورا بهره‌مند شود.
- آگاهی‌بخشی و بیداری جامعه
عزاداری عاشورا یکی از ابزارهای مهم برای آگاهی‌بخشی و بیداری اجتماعی است. این مراسم، نقش بسزایی در بیدار کردن وجدان‌های مردمی ایفا می‌کند. از این‌رو، عزاداری عاشورا تبدیل به یک حرکت اجتماعی و مردمی شده است. آگاهی‌‌دهی و بیداری اخلاقی از مضامین عمدۀ سخنوران مراسم تعزیه است. بسیاری از تحلیلگران تعزیه را یک فرصت برای بیداری اجتماعی می دانند.
- 3. تأکید بر اصول و ارزش‌های اسلامی
یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های عزاداری عاشورا، تأکید بر اصول اخلاقی و اسلامی است که امام حسین (ع) در قیام خود آن را معرفی کرد. در حقیقت، عزاداری عاشورا به‌عنوان یک بازخوانی از اصولی چون عدالت، صداقت، وفاداری، فداکاری، آزادی، عمل می‌کند. در هر عزاداری، این ارزش‌ها تجدید می‌شوند و یادآوری می‌شود که انسان باید در راستای حقیقت قدم بردارد.
- 4. فراخوان به اصلاح اجتماعی و فردی
عزاداری عاشورا نه تنها یک مراسم سوگواری است، بلکه یک دعوت به اصلاح اجتماعی و فردی است. از نظر فلسفی، عاشورا به‌عنوان یک نماد از اصلاح‌طلبی در برابر انحراف عمل می‌کند. مراسم عزاداری به افراد این پیام را می‌دهد که همان‌طور که امام حسین (ع) و یارانش جان خود را فدای اصلاح جامعه کردند، هر فرد باید در جایگاه خود مسئولیت‌پذیر باشد و برای اصلاح جامعه تلاش کند. از این جهت امر به معروف و نهی از منکر یکی از فلسفه های اصلی تعزیه خوانده شده است.
- توسعه فرهنگ ایثار و فداکاری
عزاداری عاشورا در قالب نمایش‌های مختلف (مثل روضه‌خوانی، تعزیه‌خوانی و …) به مردم یادآوری می‌کند که ایثار و فداکاری یکی از ارکان اساسی یک جامعه متمدن و اسلامی است. فلسفه‌ای که در این مراسم‌ها مورد تأکید قرار می‌گیرد، این است که انسان باید آمادگی فدا کردن خود در راه اهداف بزرگ انسانی و دینی را داشته باشد. امام حسین (ع) با قیام عاشورا نشان داد که گاهی برای رسیدن به اهداف عالی انسانی، باید از جان خود بگذرید.
- گسستن از تعلقات دنیوی و معنویت‌گرایی
یکی از نکات مهم فلسفی عزاداری عاشورا این است که این مراسم به انسان‌ها یادآوری می‌کند که در مقابل دنیا و تمام زرق و برق آن، باید به حقیقت معنوی زندگی توجه کرد. امام حسین (ع) با فدای جان خود در کربلا، نشان داد که حتی در مقابل تهدیدات دنیوی و خواسته‌های نفسانی، انسان باید به اصول اخلاقی و دینی پایبند بماند. عزاداری عاشورا به‌نوعی می‌خواهد انسان را از غرق شدن در دنیا رها کند و به سوی معنویت و حقیقت رهنمون سازد.
7 . توسعه حس همبستگی و وحدت
فلسفه دیگر عزاداری عاشورا ایجاد حس همبستگی و وحدت در میان مسلمانان است. هر ساله، عزاداری عاشورا در تمام نقاط جهان اسلام برگزار می‌شود و در این مراسم، مسلمانان از هر قوم، نژاد و ملیت گرد هم می‌آیند تا یاد امام حسین (ع) را گرامی بدارند. این مراسم‌ها نقش مهمی در تقویت وحدت مسلمانان و جلوگیری از اختلافات داخلی دارند و به‌طور غیرمستقیم، حس تعلق به یک جامعه بزرگ اسلامی و انسانی را تقویت می‌کنند.
نتیجه
چنانچه روشن شد برای تعزیه‌داری دلایل مختلف ارائه شده است. اصلاح اجتماعی، بیداری معنوی، وحدت و همبستگی از جمله فلسفه های عمده این مراسم به شمار میرود. طبق آنچه گفته آمدیم، مراسم تعزیه باید روح اسلامی همراه باشد و جوامع سوگوار باید از درسهای عاشورا پیام‌های اسلامی آن را برای زندگی برگیرند.
