مقدمه
یکی از هنرهای نمایشی رقص است. رقص صرف نظر از جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناسانه آن، جزئی از داشته‌های فرهنگی یک کشور و ملت محسوب می‌گردد. هیچ ملتی در جهان بدون هنر و رقص وجود ندارد. هرچه کشورها از تنوع فرهنگی برخوردار باشند، تنوع هنری نیز در آن‌ها دیده می‌شود. افغانستان از جمله کشوهایی است که دارای تنوع فرهنگی می‌باشد. از این‌رو ما شاهد تنوع هنری نیز می‌باشیم. براساس تحقیقات انجام‌شده در افغانستان 24 نوع رقص رایج می‌باشد. مانند: رقص شمشیر، اتن کابلی، پیشپو هزارگی، ارقچین کابلی، قرصک پنجشیری، رقص افشاری، رقص سلامی، رقص کابلستانی، رقص چوب، رقص شاتکو نورستانی، رقص مشرقی نورستانی، رقص پامیری، رقص قطغنی، رقص بیل، رقص اسپک بدخشی، رقص خراسانی هراتی، رقص سماع هراتی، رقص آبشاری هراتی، رقص چوب هراتی، رقص شش کبابی، رقص کردی هراتی، رقص گنجشکک طلائی، رقص گنجشکک طلائی آمریکائی، رقص قرصک نورستانی و رقص گل کجکی‌دار. رقص چوب یکی از انواع رقص‌های رایج در افغانستان است که هنوز در مناطق مختلف رواج دارد.
سابقه تاریخی رقص چوب
برخی از نویسندگان، پیشینه تاریخی رقص چوب را به سه هزار سال قبل برمی‌گردانند. هندوها و سیک‌های افغانستان رقص چوب را میراث کهن فرهنگی خود می‌دانند. در شاهنامه فردوسی رقص چوب از جمله رقص‌های اصیل خراسان/ افغانستان شمرده شده است. در ادوار کهن، مردم افغانستان برای تقویت روحیه رزمی جنگجویان از رقص چوب استفاده می‌کردند. برخی معتقدند که رقص چوب ریشه در رقص شمشیر دارد. شمشیر چون حالت برندگی دارد، به مرور زمان تبدیل به چوب و رقص چوب گردیده است. بعضی نیز بر این باورند که رقص چوب مانند شمار دیگری از رقص‌ها ریشه در آیین عرفانی دارد. چنانچه رقص اسپ در دوره شاهان هخامنشی، رقص قربانی گاو در آیین مترا و رقص شمشیر در آیین اعراب از جمله رقص‌هایی‌اند که ریشه‌ی عرفانی دارند، رقص چوب نیز رنگ و بوی مذهبی دارد و از ادوار پیش تا کنون باقی مانده است. در قدیم رقص چوب با یک چرخش در حالی که هر دو دست به طرف آسمان بلند می‌شد آغاز می‌گردید و این حرکت در چرخش‌های بعدی نیز تکرار می‌شد. در ایران رقص چوب را به رقص سیستانی می‌شناسند.
در سنه 1340 خورشیدی رقص چوب در کنار اتن ملی جزء بازی‌های رسمی و مشهور کشور شناخته شد. شاگردان مکاتب در روز معارف با پوشیدن لباس ملی افغانی و نواختن سرنا و دهل به رقص چوب می‌پرداختند. الحاج محمد عمر (مطیع) نخستین سرود رقص چوب را اجرا نمود:
ما که طفلانیم اکنون چوب بازی میکنیم
دست خود آموخته شمشیربازی میکنیم
کاراجداد نیاکان بوده چون شمشیر و تیر
ما به یاد عظمت شان تیربازی میکنیم
جملگی از بهر حفظ میهن خودروز و شب
مشق و تمرین دروس و نیزه بازی میکنیم
دشمن ناپاک اگر بر خاک ما کج بنگرد
چشم وی را کور و خود را نیز غازی میکنیم
با تفنگ و برچه و شمشیر در روز نبرد
اسپ تازی میکنیم و سر فرازی میکنیم
پیرو قانون ملکیم و (مطیع) امر حق
خالق و مخلوق را از خویش راضی میکنیم
این شعر بعداً توسط استاد عبدالرحیم، آهنگ ساخته شد.
خاستگاه رقص چوب
با این که خاستگاه رقص چوب مناطق مختلف افغانستان است، اما فعلاً رقص چوب در مناطقی چون کابل، هرات، قندهار، مزارشریف، بدخشان، پنجشیر و … بیشتر رواج دارد. رقص چوب در این مناطق معمولاً با ساز و دهل همراه می‌باشد و در مراسم عروسی و میله‌های عنعنوی انجام می‌شود.
چگونگی اجرای رقص چوب
در رقص چوب معمولاً ده نفر یا بیشتر شرکت می‌کند. هر نفر دو چوب رنگ‌آمیزی شده را به دست گرفته در حالی که به صورت دایره‌ای کنار هم ایستاده‌اند، چرخ می‌زنند و چوب‌ها را بالا برده و پایین می‌آورند. حین پایین آوردن، رو را به جوره مقابل خود می‌کند و چوب خود را به چوب او می‌زند. زدن چوب‌ها با صدای دهل و حرکات بدنی هماهنگ می‌باشد. هماهنگی میان صدای برخاسته از چوب‌ها و سرنای و دهل، زیبایی خاصی به رقص چوب می‌دهد.
ستاره ۵۸ ساله باشنده اصلی پنجشیر در گفتگو با خبرگزاری فرهنگ می‌گوید: «پیش از عروسی ده یا پانزده نفر تعیین میکنیم. برای هر کدام آن‌ها دو چوب رنگ‌آمیزی شده می‌خریم. دهل‌چی و سورنای‌چی هم کرایه میکنیم. سپس آنان را برای روز عروسی تمرین می‌دهیم.»
به گفته‌ی ستاره، در شب خینه دختران و پسران لباس‌های جدید و نو افغانی به تن می‌کنند. ظرف‌های مخصوص خینه را به دست می‌گیرند. بعد از ماندن خینه به دست عروس و داماد، مراسم رقص چوب آغاز می‌شود.
کاکا سلیمان که باشنده اصلی کابل است می‌گوید در زمان کرزی در عروسی پسرم، یک سرنای‌چی و دهل‌چی را دعوت کردیم. پس از ماندن خینه به دست پسرم، خینه را به خانه عروس برده، به رقص چوب پرداختیم. همچنین وقتی که پیش خانه آمدیم یک بازی خوب چوب انجام دادیم.
به گفته کاکا سلیمان فعلاْ در بیشتر ولایت‌های کشور رقص چوب کمرنگ شده است. در شهرها اصلاْ انجام نمی‌شود. تنها در جشن‌های ملی برگزار می‌شود.
تیموری
