شماری از شهروندان مناطق مرکزی افغانستان از کمرنگ شدن رقص پیشپو در مناطق هزاره‌نشین خبر می‌دهند.
رقص پیشپو از جمله رقص‌های زنان است که در مناطق روستایی هزاره‌جات اجرا می‌شود.
رقص دستمال، رقص غومبور، رقص پیاله، رقص الخوم، رقص لنگی، رقص چراغ و یا آتش، رقص چوب، رقص شمشیر و رقص پو‌فی یا پیشپو، رقص‌های کهن و بومی مردم هزاره‌اند که امروزه کمرنگ شده‌اند.
رقص پیشپو از کهن‌ترین رقص عنعنوی و سنتی مردم هزاره است که از زمان قدیم تا امروز در میان مردم مناطق هزاره‌نشین به‌ویژه مردم جاغوری، قره‌باغ، دایکندی، بهسود، بامیان و دایزنگی رواج داشته است.
این نوع رقص معمولاً در عروسی‌ها به دو صورت فردی و گروهی توسط زنان کهن‌سال هزاره اجرا می‌شود.
رقص پیشپو با شعرخوانی، دایره و دستمال گل‌سیب انجام می‌شود. در بعض مناطق سکه نقره را به دستمال می‌دوزند. زنی که پیشپو را انجام می‌دهد، لباس و کلاهی را که سکه‌های نقره دورادور آن دوخته شده به سر می‌گذارد و روی آن چادر گلدار یا رنگه می‌پوشد. در برخی از جاها در گوشه/ شنگ چادر نیز سکه‌های نقره می‌دوزند. سپس در مراسم حاضر شده یک دست را بالا برده و دست دیگر را به طرف پایین آورده و دستمال‌ها را با دو دست خود تکان می‌دهند. در عین حال کمر را نیز بالا و پایین، خم و پیچ می‌دهد و گرداگرد مجلس چرخ می‌زند و با دهن و دو لب صدای پشپو پشپو را درمی‌آورد.
این رقص معمولاً در شور و اوج مراسم اجرا می‌شود. تماشاگران با هلهله و کف و دف آن را همراهی می‌کنند.
در بامیان، غور، دایکندی و جاغوری در محفل عروسی، جشن عید فطر و قربان و جشن نوروز این بازی را اجرا می‌کنند اما در مناطق بهسود و سرچشمه معمولاً در محافل عروسی اجرا می‌شود.
سکینه ۴۵ساله باشنده اصلی بامیان و ساکن فعلی تپه سنگ‌کر شهر کابل در مورد رقص پشپو می‌گوید: «وقتی خورد بودم، این نوع رقص زیاد تر رواج داشت و حالا هم کم‌وبیش در عروسی‌ها و بعضی محافل خوشی اجرا می‌شود.»
به گفته‌ی او زیادتر دختران شاد هزاره و خانم‌های کهن‌سال اجرا می‌کنند.
رحیمه ۵۰ساله باشنده کوه چهل‌دختران که در اصل از منطقه پنجاب دایزنگی می‌باشد می‌گوید: «این رقص، رقص اصیل منطقه ما است که هنوز هم رواج دارد. خودم درعروسی بچه خودم همراه دو زن ایور خود رقص پشپو نمودم. »
رحیمه می‌افزاید: «در منطقه ما فعلاً کمرنگ شده اما در کابل در عروسی‌هایی که در داخل خانه باشد به شکل دلخواه یا به شکل تفریحی اجرا می‌شود.»
نرگس باشنده اصلی جاغوری فعلاً باشنده شهرک اتفاق غرب کابل و شیما ساکن اصلی بهسود باشنده فعلی کته‌بلندی غرب کابل می‌گویند که رقص پیشپو تا هنوز به صورت شوقی و به شکل بازی سنتی اجرا می‌شود.
این دو تن می‌گویند فعلاً جای این نوع رقص سنتی را رقص مدرن همراه با موسیقی گرفته است.
ضیاجان از منطقه سرچشمه نیز می‌گوید: «در منطقه ما در سال‌های پیش مروج بود ولی حالا به کلی از بین رفته است.»
برخی از نویسندگان پیشینه‌ی رقص پیشپو را به دوره قبل از میلاد می‌رسانند و می‌گویند که نقاشی‌های باقی‌مانده در قلعه ضحاک بامیان نشان می‌دهند که این نوع رقص که امروزه به آن پیشپو گفته می‌شود، بیش از دو هزار سال قدمت تاریخی دارد.
دکتر حفیظ شریعتی سحر در کتاب «فرهنگ شفاهی مردم هزاره» نوشته است که نقاشی‌های قلعه ضحاک بامیان نشان می‌دهند که چهارزن در یک مجلس شاهانه در حالی که تن آنان به شکل قوسی و سرهای‌شان روی شانه‌های هم قرار دارند، می‌رقصند.
به گفته‌ی وی قدمت این نقاشی‌ها تقریباً 2500 تا 3هزارسال پیش از میلاد می‌رسد.
تیموری
