رسم و رواج‌های ازدواج در افغانستان
ازدواج؛ سنت نیکوی‌ست که باعث تکمیل شدن ایمان و آرامش زن و مرد در کنار هم‌دیگر می‌شود. عقد:عفت، پاکدامنی، تکمیل شرافت، دوری از انحرافات و تداوم نسل را درپی دارد؛ از این رو در دین مقدس اسلام عقد اهمیت ایمانی دارد. به عبارت دیگر ازدواج یک پدیده‌ای طبیعی بوده که پس از شکل‌گیری ساختار جامعه بشری، به فرهنگ تبدیل گردیده‌است.
ازدواج روند برای بقای انسان است که در افغانستان به شیوه‌ای اسلامی-عنعنوی صورت می‌گیرد.
از جست‌جوی دختر تا شب عروسی، مراحل گوناگون سپری می‌شود که عبارتنداز:
۱- جستجو کردن دختر
در این مرحله، مادر پسر، خواهر و یا نزدیکان پسر در دنبال دختر مورد علاقه‌ای‌شان هستند. از نظر مردم: دختر خوب کسی است که مطیع فامیل داماد، دارای اخلاق خوب، گذشته‌ی نیک و فامیل نیک‌نام داشته باشد. در جنوب افغانستان مردم دختران چاق وزیبا را دوست دارند. مردم عادی، دختر چالاک، کارگر و با حجاب را می‌پسندند. در شمال افغانستان، از نظر ازبک‌ها و ترکمن‌ها، دختر خوب کسی است که قالین‌باف خوبی باشد؛ ولور یا شيربهای دختر، به تعداد قالین‌بافی‌اش در سال، تعیین می‌شود. در افغانستان تمام مردم شیربها می‌گیرند که در بعضی ولایات به آن «گله» نیز می‌گویند.
۲- طلب‌گاری یا خواستگاری
مرحله‌یی مهم ازدواج است؛زیرا فامیل بچه باید رضایت همه‌ی اعضای دختر را بگیرد و فامیل دختر در مورد فامیل بچه و خود بچه تحقیق می‌کنند. از نظر مردم افغانستان، پسر خوب کسی است که از خانواده‌ی متدین، کارگر، باسواد، خوش‌اخلاق و با ادب باشد.در بعضی مناطق شرط اساسی ازدواج قوم و مذهب اند؛ یعنی پسر و دختر از یک قوم و مذهب باشند. در صورت موافقت، فامیل دختر شرایط خویش را به فامیل داماد می‌گویند؛ مثل اندازه گله یا شيربها، مقدار طلا، لباس، وغیره که فامیل بچه برای دختر باید بگیرند.در صورت موافقت دو طرف، فامیل دختر روز«شیرینی‌دادن» را تعیين می‌کند. در بعضی از مناطق داماد، در بعضی از مناطق ریش‌سفیدان و بزرگان قوم را به خواستگاری می‌برند.
۳- شیرینی‌خوری یا لفظ دادن
در این مرحله بعضی مردم پیش از شیرینی‌خوری رسمی، لفظ دادن به شکل محفل کوچک با شیرینی بردن در خانه‌ی دختر برگزار می‌کنند. شیرینی‌خوری؛ یکی از رسم‌های فرهنگی مردم غیرعرب افغانستان است که از سالیان زیادی به این‌سو مردم به خصوص زن‌ها، دختران و اطفال، آن را تجلیل می‌کنند.
شیرنی‌خوری بنام «شیرینی‌کلان» نیز یاد می‌شود که در این محفل از ۲۰ الی ۱۰۰ نفر از فامیل داماد و به همین مقدار از فامیل عروس دعوت می‌شوند.
در بعضی از قریه‌ها داماد را در شیرینی‌خوری نمی‌برند وبه جای داماد، مادرش چله را در دست عروس می‌اندازد. بعد از آن، فامیل دختر سبدی همراه با نقل و شیرینی را که با رنگ های سبز، شیرچایی و سرخ آراسته شده، به فامیل پسر تقدیم می‌کند. اگر در سبد لباس گذاشته شده باشد، در مقابل فامیل داماد هم باید لباس بگذارند. گذاشتن پول در داخل سبد نیز مروج است.
۴- عیدی و نوروزی
در صورتى‌که در جریان نامزدی روزهای عید بیاید، فامیل داماد، کیک و کلچه را با چند جوره لباس و طلا به عنوان عیدی به خانه‌ی عروس می‌برند؛ اما در نوروز صرف ماهی، جلبی و یک جوره لباس می‌برند.در بعضی مناطق داماد اجازه رفتن به پهلوی نامزدش را تا روز عروسی، ندارد.
جریان نامزدی مرحله‌ای مهم شناخت است که جفت‌ها می‌توانند به‌تر و بیش‌تر هم‌دیگر را بشناسند. در مرحله‌ای نامزدی به ندرت دختر و پسر از هم جدا می‌شوند.
۵- دعوت کردن و آگاه کردن مردم
در این مرحله، فامیل دختر و پسر دوستان، خویشاوندان و اقوام خویش را برای جشن عروسی دعوت می‌کنند؛ در شهرها این کار(دعوت) با فرستادن کارت‌دعوت صورت می‌گیرد. در روستاها معمولا، دوستانی‌که دور هستند، با زنگ زدن، فرستادن قاصد و کارت دعوت، دعوت می‌شوند؛ اما مردم بین منطقه با فرستادن قاصد- که معمولا جوانان و نوجوانان‌اند- دعوت می‌شوند. بعضی از روستاها رواج دارند که توسط گروپ دوازده نفری از خانم‌ها به شمول اطفال، مردم را برای عروسی دعوت کنند و دعوت شده‌ها هم به این قاصدان پول و شیرنی می‌دهند. اهالی قریه را هم داماد و یا پدرش-چند روز قبل از عروسی – آگاه می‌کنند. در قریه‌ها مردم همه بدون کدام دعوت خاصی در عروسی شرکت می‌کنند؛ اما بزرگان و ریش‌سفیدان به‌خاطر احترام‌شان دعوت می‌شوند.
۶- خریداری عروسی
در این مرحله مثل مراحل قبل، شهر و دهات رسوم مختلف دارند. در شهر کابل مردم در هوتل عروسی کرده و مصارف خوراکی عروسی را خرید نمی‌نمایند. صرف لوازم چون: لوازم آرایشی، طلا، لباس، بوت، شال، لباس‌عروس، میز نکاح، خرید آئینه، شربت، حنا، کیک، گروه موسیقی، و… را تهیه و آماده می‌کنند. در خرید لوازم عروس، یک گروه از زنان دعوت می‌شوند-که معمولاً از دوستان هردو طرف(داماد و عروس) هستند. بعضی وقت‌ها عروس و داماد نیز برای خرید می‌روند. بعد از خرید، غذای چاشت‌شان را در هوتل صرف می‌کنند و مصارف آن به دوش داماد است.
در سایر ولایات و ولسوالی‌ها، برای چندین نفر ویا چندین گروه وظایف خاص داده می شوند؛ مثلا: داماد با عده‌ى از دوستان خود ، چند روز قبل از عروسی، ليست مصارف که از طرف فامیل عروس داده شده است، را خریده و به خانه‌ی عروس می‌برند. (معمولا عروسی در خانه‌ی عروس صورت می‌گیرد.)
هم‌چنین در دهات، داماد با دوستانش چند روز قبل از عروسی به خانه‌ی دوستان و خویشاوندانش، می‌روند و آن‌ها تحفه‌ی به نام «نیم‌آورِی» – که بیش‌تر بز، گوسفند و پول نقد است- به وی می‌دهند.
۷- آرایش عروس و داماد
این مرحله برای آماده کردن عروس و داماد برای جشن عروسی است. عروس را معمولا چهار تا پنج ساعت قبل از جشن‌عروسی، با سایر دختران، به آرایشگاه می‌برند. دختران که با عروس به آرایشگاه می‌روند، معمولا از نزدیکان هردو طرف هستند. دخترانی‌که نزدیکان عروس هستند به آن‌ها «شاه‌بالا» می‌گویند. داماد با دوستانش به آرایشگاه مردانه می‌روند. آرایش داماد نسبت به آرایش عروس زودتر صورت می‌گیرد. مصارف هردو آرایشگاه به دوش داماد است.
در گذشته چون وسایل آرایشی وجود نداشت، در بعضی مناطق عروس را با هفت قلم(سرخ‌آب، سفیدآب، حنا، وسمه، زردک، غالیه، و خال) آرایش می‌نمودند و در جریان این آرایش کردن سایر دختران ترانه زمزمه کرده و داریه می‌زدند.
۸- شب حنا بندان یا شب خینه
در سرتاسر افغانستان شب خینه در شب عروسی یا یک شب قبل از عروسی است. در این محفل بزرگان، دستان داماد و عروس را خینه می‌کنند. سپس تمام حاضران در محفل دستان خویش را خینه می‌کنند.
۹- عروسی
در عروسی زنان با لباس‌های رنگارنگ و آرایش اشتراک می‌کنند. در جشن‌عروسی از صد الی ۵۰۰ نفر از هردو طرف دعوت می‌شوند. مصارف عروسی در کابل و سایر شهرها به ۲۰۰۰۰ دالر می رسد؛ اما در دهات از ۲-۱۰ هزار دالر.
در عروسی‌های شهری در هوتل‌ها، مهمانان دور هر میز به تعداد ده نفر برای صرف غذا می‌نشینند؛ اما در دهات دو تا سه نفر دور یک کاسه، غذا صرف می‌کنند.
در بعضی از مناطق نکاح را در جشن‌عروسی بسته می‌کنند.عروس‌ها در هنگام نکاح بستن معمولا لباس سبز می‌پوشند.
(عروس‌ها از دوره‌ای نامزدی تا عروسی معمولا سه نوع لباس می‌پوشند:
۱.رنگ شیر چایی به مفهوم شگوفه نمودن درخت‌تان در بهار است.
۲.رنگ سبز به مفهوم نباتی‌ست برای حاصل دادن.
۳. رنگ سفید به مفهوم صلح، شفقت، ثروت، توانگری، و باروری است.)
بعد از ختم نکاح، عروس لباس سفید پوشیده و با داماد و سایر دختران داخل صالون می‌شوند. در هنگام داخل شدن آن‌ها معمولا آهنگ با مطلع «آستا بُرو، ماه تابان آستا بُرو» پخش می‌گردد- مهمانان به احترام‌شان ایستاد می‌شوند. بعد از چندین دوره رقص، عروس و داماد به جای‌گاه مخصوص‌شان می‌نشینند. بعد از این‌که رقص سایر دختران ختم گردید، وقت صرف غذا می‌شود.
نویسنده: جمیله عطایی
